De wetenschappelijke onderzoeken zeggen steeds: zet in op preventie, zowel fysiek als mentaal. Zo constateerde de Sociaal-Economische Raad (SER) dat ‘preventie de sleutel is’. En de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving concludeerde dat gezondheidsachterstanden van groepen Nederlanders vaak samenhangen met maatschappelijke problemen, die elkaar ook nog kunnen versterken. Denk bijvoorbeeld aan werkloosheid, een laag inkomen, schulden, een ongezonde leefomgeving en een gebrek aan sociale relaties. ‘De maatschappelijke oorzaken van deze achterstanden moeten veel meer centraal komen te staan in lokaal en landelijk beleid’, zo was de oproep aan de regering.

Achterliggende problematiek

Staatssecretaris Maarten van Ooijen, inmiddels demissionair, erkende dat ook in de ‘preventiebrief’ die hij vorig jaar aan de Tweede Kamer schreef. ‘De aanpak van gezondheidsachterstanden vergt meer dan de algemene inzet op gezondheid. Er is sprake van achterliggende problematiek zoals bestaansonzekerheid, armoede en kansenongelijkheid. Mensen met schulden, zonder baan of zorgen over hun woning kunnen het zich niet veroorloven om gezond te leven of hebben hier geen ruimte voor. Een bredere blik op gezondheid en een integrale aanpak gericht op de kwetsbare groepen is nodig’, valt er onder meer te lezen.

Nationaal Preventieakkoord

In 2018 werd het Nationaal Preventieakkoord, dat een gezonde generatie in 2040 als belangrijkste doel heeft, met meer dan 70 maatschappelijke organisaties afgesloten. Daarin staan veel gezondheidsdoelen: Nederlanders moeten gezonder worden door onder meer roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht terug te dringen. In het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) legde het ministerie met gemeenten, zorgverzekeraars en GGD’en vervolgens ook de verbinding met het sociaal domein. Het versterken van de sociale basis, een gezonde leefstijl, vitaal ouder worden en het versterken van mentale gezondheid zijn speerpunten van het GALA.

Bezuinigingen op preventie

Toch bezuinigt het demissionaire kabinet op preventie, bleek op Prinsjesdag. De komende jaren krijgt preventie honderden miljoenen euro’s minder van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport, oplopend tot een miljard euro minder in 2028. Er wordt minder geld uitgegeven aan de bestrijding van alcohol- en drugsmisbruik en preventie van ziekten. Maar ook de som geld voor onderzoek naar preventie en bevordering van gezondheid gaat met tientallen miljoenen euro’s per jaar omlaag.

Dat deed al het nodige stof opwaaien. Ruth Peetoom, voorzitter van branchevereniging de Nederlandse GGZ schreef in een opinieartikel in de Volkskrant: ‘Bezuinigen op preventie in de zorg het domste wat je kunt doen.’ Het Trimbos-instituut publiceerde een nieuwsartikel met de vaststelling dat er ‘bijna geen structureel geld voor preventie is in de rijksbegroting’. 

Zorg+Welzijn schreef recent de nodige artikelen over verschillende initiatieven en de effectiviteit van preventie op verschillende gebieden. 

1. Stoppen met roken op wijkniveau

Zo wordt in De Coevering, een kwetsbare wijk in het Brabantse Geldrop, een stopprogramma voor rokers opgezet. Dit gebeurt juist met ook aandacht voor andere levensgebieden als schulden, gezondheid en opvoedproblemen. De samenwerking met sociaal werkers wordt nadrukkelijk gezocht. ‘Om de kans op succes bij het stoppen te vergroten, móét er juist aandacht voor die stress zijn’, legt gezondheidsmakelaar Julia Hiddink onder meer uit.

2. Samenwerken tussen wijkteam en ggz

Ruth Peetoom, voorzitter van branchevereniging de Nederlandse GGZ, hamerde op preventie en minder prestatiedruk. Steeds meer jongvolwassenen en studenten kampen namelijk met angststoornissen, depressies en verslavingen. Ook komen meer psychische aandoeningen voor onder alleenstaanden, werklozen, arbeidsongeschikte personen en mensen met een lager inkomen. ‘De oorzaken voor deze stijging moeten we, denk ik, vooral ook zoeken in de ontwikkelingen in de samenleving’, zei Peetoom. Zij riep vooral op de problemen breed op te pakken door domeinoverstijgend samen te werken, bijvoorbeeld in de samenwerking tussen ggz en het wijkteam. 

3. Zinvolle relaties zijn het kernwoord

Over de preventie van eenzaamheid deelden eenzaamheids-expert en trainer Jeannette Rijks en Ester Bertholet, specialist ouderengeneeskunde, hun inzichten. Het kernwoord bij de preventie van eenzaamheid is zinvolle relaties, is de rode draad in dit artikel.

4. Breder kijken met Positieve Gezondheid

Positieve gezondheid is eveneens een kans om breder te kijken naar ziekte, gezondheid en preventie van cliënten. ‘Positieve Gezondheid is een brede benadering van gezondheid. De focus is op de mensen zelf, hun veerkracht en wat hun leven betekenisvol maakt’, legde grondlegger Machteld Huber van Positieve Gezondheid in dit artikel uit. Huber pleit voor een cultuuromslag waarmee veerkracht en zingeving uitgangspunten worden en niet de ziekte.  

5. Richt preventiebeleid op kinderen

Onderzoeker Willem de Boer brak een lans om het preventiebeleid meer op kinderen te richten, omdat daarmee een gedragsverandering op de lange termijn in gang gezet wordt. Veel preventie-initiatieven, nationaal en lokaal, zijn nu juist gericht op volwassenen. Juist met sport is onder kinderen een wereld te winnen, onderzocht De Boer. ‘Het blijft vreemd dat we het probleem niet bij de wortel aanpakken.’