Charlie Obihara groeide op in Nigeria, een land waar meer dan tweehonderdvijftig verschillende bevolkingsgroepen leven. Zijn bewustzijn voor interculturele communicatie ontstond al vroeg. Toch zorgde zijn verhuizing naar Italië voor een confronterende ervaring. ‘Op mijn zeventiende ging ik studeren in Genua’, vertelt hij. ‘Hier was ik opeens “die zwarte man” en werd ik soms aangekeken alsof ik een crimineel was. Ik zag mezelf door de ogen van anderen.’

Hij leerde er zijn Nederlandse vrouw kennen en verhuisde enkele jaren later naar Utrecht om zijn studie geneeskunde te vervolgen. Ook in deze periode speelden interculturele thema’s vaak een rol. Een van de eerste dingen die hem in Nederland opviel, was de communicatiestijl. ‘Nederlanders zijn direct, geven hun mening. Tijdens mijn coschappen moest ik daar erg aan wennen.

In Nigeria zijn we respectvol voor hiërarchie en senioriteit, en plaats je je als student op de achtergrond. Maar hier werd van me verwacht dat ik me profileerde en liet zien welke kennis ik in huis had. Toen ik dat probeerde, sloeg ik erin door en moest ik juist weer dimmen. Net als met taal ligt de mate van directheid heel gevoelig. Als iemand zegt: “Geef mij koffie”, dan komt dat niet goed over. Met een verzachtend woord als “alsjeblieft” klinkt het opeens heel gewoon.’

Aannames binnen interculturele communicatie

Wat Obihara intuïtief aanvoelde, kreeg een naam toen hij het boek Intercultural sensitivity van Carlos en Raya Nunez las. ‘Aannames die je in je eigen cultuur meekrijgt, spelen een grote rol in hoe je tegen dingen aankijkt. Ik was me daar al jong van bewust, in tegenstelling tot veel mensen om mij heen.’

In plaats van zich verzetten tegen alle vooroordelen besloot hij, net als zijn vrouw, zich verder te verdiepen in het thema. Beiden zijn inmiddels expert op het gebied van interculturele communicatie. Obihara schreef mee aan het boek Interculturele communicatie in de zorg en geeft workshops en geaccrediteerde trainingen aan zorgprofessionals.

Veel deelnemers aan zijn trainingen vinden dat interculturele communicatie tijdens hun opleiding onvoldoende aan bod kwam. Maar op de vraag hoe relevant het onderwerp is, is de score altijd rond de 8,5. ‘Dat is logisch’, zegt Obihara. ‘Iedere zorgverlener krijgt te maken met andere culturen. Of het nou gaat om patiënten, cliënten, collega’s of stagiaires.

Bovendien neemt het aantal mensen met een migratieachtergrond nog steeds toe en zullen we door vergrijzing en personeelstekorten steeds vaker buitenlandse zorgprofessionals in Nederland gaan zien.’ Hij hoopt dat interculturele communicatie beter geïncorporeerd wordt in de zorgopleidingen en meer zorgprofessionals zich in het onderwerp willen verdiepen.

Diepgeworteld

De cultuur waarin je opgroeit, vormt je manier van denken, communiceren en handelen. Vanuit de kindergeneeskunde weet Obihara hoe diepgeworteld dat is. In de eerste zeven jaar van je leven worden de zenuwbanen naar de hersenen aangelegd. ‘Je raakt het dus niet zomaar kwijt’, zegt hij. ‘Je eerste gedachte over een cliënt die binnenstapt, wordt in milliseconden bepaald. Het gebeurt automatisch.

Daarom is bewustwording zo ontzettend belangrijk. Realiseer je dat het zo werkt in je brein, dat is een goede eerste stap.’ Obihara vindt culturele sensitiviteit een verantwoordelijkheid van zorgverleners. Hij noemt het zelfs een plicht. ‘We hebben een dienend beroep. In het belang van de behandeling is het belangrijk dat cliënt en zorgprofessional elkaar goed begrijpen. Het mag niet uitmaken of iemand uit een andere cultuur komt, laaggeletterd of laagopgeleid is. Sta open voor de andere context en wees je bewust dat je zelf ook cultureel gevormd bent.’

Hij ziet dat mensen soms bang zijn in dit proces hun eigen culturele waarden aan de kant te moeten zetten. Maar Obihara pleit juist voor het bereiken van culturele synergie. ‘Ik vergelijk het weleens met een vrachtwagenchauffeur uit Finland die naar Italië rijdt. In elk land past hij zich aan de omstandigheden aan, zonder zijn culturele identiteit te verliezen.’

De waarheid

Ook in zijn eigen vakgebied gaat het nog regelmatig mis. Een collega-kinderarts had een uitstekende relatie met een moeder en haar ernstig zieke kind. Toen ze wist dat het kind zou gaan sterven, vertelde ze dat op een manier zoals ze het zelf als moeder graag had willen horen. Later bleek dat ze hier de fout in was gegaan. “Hoe kon u zo direct zeggen dat mijn kind doodging”, koppelde de moeder terug aan deze arts.

Obihara: ‘Nederlandse artsen zijn gewend om slecht nieuws vrij direct te brengen. In andere culturen wordt zo’n bericht heel anders gebracht. Je legt bijvoorbeeld uit dat al het mogelijke is gedaan en dat het vervolg nu aan een hogere macht is. Slecht nieuws wordt gefaseerd, of in verzachtende woorden verteld. Overigens is uit onderzoek bekend dat de manier waarop je als zorgverlener communiceert invloed heeft op de gezondheidsuitkomsten van de cliënt.’

Nederlandse zorgverleners vertellen de waarheid en draaien niet om de feiten heen. Het is onderdeel van de Nederlandse cultuur. ‘We zien het als liegen als we niet de complete waarheid vertellen’, aldus Obihara. ‘Aan de hand van de metafoor van een cadeau leg ik zorgverleners uit welke mogelijkheden je hebt om een boodschap te brengen. Je kan het cadeau zonder poespas geven: “Hier is je cadeau”. Of je pakt het in cadeaupapier in. Misschien nog een strik erom. Dat verandert de hele manier waarop je het brengt, begrijp je?’

Afwachtende houding interculturele communicatie

Interculturele sensitiviteit speelt een rol in veel situaties in de zorg. Bijvoorbeeld tijdens de opleiding, ‘Bescheiden gedrag wordt vaak geïnterpreteerd als passief.’ Hij adviseert om stille studenten, familie of collega’s met een andere culturele achtergrond actief te betrekken. Geef meer rust en ruimte en nodig uit om iets toe te voegen.

Daarnaast is het goed om je zelf open op te stellen. Obihara: ‘Vraag feedback op je eigen functioneren. We doen dat als opleider, leidinggevende of zorgprofessional gelukkig steeds vaker. Ik toets heel regelmatig hoe een gesprek of boodschap bij de ander is overgekomen. Juist nu we zo bezig zijn met shared decisionmaking is dat belangrijk.’

‘We gaan steeds vaker buitenlandse zorgprofessionals zien’

Het mag duidelijk zijn dat Obihara interculturele communicatietraining voor zorgprofessionals geen overbodige luxe vindt. Maar met het ontwikkelen van culturele sensitiviteit kan je morgen al beginnen. ‘Het is als een knop die je moet omzetten’, zegt hij. ‘Kijk eens een Afrikaanse of Turkse film, of een documentaire over het land waar veel van je cliënten vandaan komen.

Zo lees ik zelf graag Japanse en Afrikaanse literatuur. Het geeft inzicht in andere culturen en maakt je bewust van de verschillen. Nodig je nieuwe Syrische buren uit of maak een praatje met je Somalische collega. Stel je nieuwsgierig op en zoek op een respectvolle manier de verbinding. Ik beloof je: als je je eenmaal van de invloed van culturele context bewust bent, kijk je voortaan door een andere bril.’