In de zorg kun je te maken krijgen met gedrag van cliënten dat je moeilijk vindt om mee om te gaan. Denk aan mensen met een verstandelijke beperking die gooien, schreeuwen of zichzelf verwonden. Of aan ouderen met dementie die schelden of slaan.

Straffen

In de jaren 70 spraken we van probleemgedrag en vonden we: gedrag is vrijwel altijd aangeleerd. Wil je hierin iets veranderen, dan moet je probleemgedrag straffen (zelfs met een elektrisch schokje in die tijd) en goed gedrag belonen. Een heel simpele redenatie die veel in opvoedingssituaties wordt gebruikt. Jarenlang heeft in de gehandicaptenzorg deze visie centraal gestaan.

Ongelukkig

Later ging een heel ander argument een rol spelen. Door je alleen te focussen op het gedrag zelf, sla je de essentie over: de reden waarom iemand zich zo gedraagt. Er kunnen veel redenen zijn voor het schreeuwen, gooien, spugen en slaan. Iemand kan zich niet begrepen voelen, heel ongelukkig zijn of pijn hebben en weet niet hoe hij dat op een andere manier kenbaar kan maken. Hij begrijpt zijn omgeving niet of vindt deze juist bedreigend.

Gedragsgestoord

Uit die manier van redeneren ontstond de term ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’. Daarvoor werd er met termen als ‘ongewenst gedrag’ en ‘gedragsgestoord’ gesuggereerd dat het probleem bij de cliënt ligt. Door de term ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’ te gebruiken wordt ook gezegd dat wij het gedrag blijkbaar niet goed verstaan.

Observeren

Het is voor professionals een uitdaging om erachter te komen waar dit soort gedrag vandaan komt en wat iemand ermee duidelijk wil maken. Zorgvuldig observeren is daarbij belangrijk: kijken in welke situaties het gedrag vooral voorkomt en ook wanneer het niet voorkomt. Want uit dat laatste leer je aan welke voorwaarden dan blijkbaar is voldaan.

Schreeuwen

Maar ook al weet je waar het gedrag vandaan komt, dan nog kan het heel lastig zijn het te voorkomen. Je kan bijvoorbeeld niet altijd voorkomen dat er geluiden zijn waardoor iemand gaat schreeuwen. Bovendien is er ook gedrag dat heel moeilijk te accepteren is, dat bedreigend over kan komen of dat zelfs gevaarlijk is: zoals slaan en bijten.

Lees het hele artikel over moeilijk verstaanbaar gedrag van John Sijke in het meinummer van AS (maandblad voor de Activiteitensector) >>