Het begon bij het boekje ‘De brievenbus van Mevrouw De Vries’. Geschreven door journalist Stephan Steinmetz, verschenen in 2013. Het verhaal gaat over zijn buurvrouw. WRR-onderzoeker Anne-Greet Keizer: ‘Mevrouw De Vries kreeg voortdurend brieven van de gemeente die alleen maar haar situatie bevestigden. Dat ze thuis woonde op dat adres met een bepaalde ondersteuning. Maar die brieven waren voor haar zo ingewikkeld dat ze haar stress gaven. Buurman, wat staat er in deze brieven? Ze werd er onrustig van en wist niet hoe ermee om te gaan.’

Zelfredzaamheid

Dit voorjaar verscheen het rapport Weten is nog geen doen van de Wetenschappelijke Raar voor het Regeringsbeleid (WRR). Geschreven door hoogleraar Mark Bovens en Anne-Greet Keizer, geïnspireerd door onder meer Mevrouw De Vries. Het rapport zet een scherp, ander licht op één van de populairste beleidswoorden van de laatste jaren: zelfredzaamheid. De boodschap van het rapport: er wordt door beleidsmakers, maar ook door professionals, veel te weinig rekening gehouden met het doenvermogen van mensen.

Kennis en intelligentie zijn niet genoeg voor zelfredzaamheid. Om gezond te leven, je werk te behouden en je financiën op orde te houden, moet je een plan kunnen maken, in actie komen, volhouden en kunnen omgaan met verleidingen en tegenslagen. Lees meer >>

Doenvermogen

Keizer: ‘Mensen willen graag redzaam zijn, beleidsmakers gebruiken het massaal als uitgangspunt, maar redzaamheid vraagt veel denkvermogen én, en daar gaat het ons om, ook veel doenvermogen. Kun je in actie komen? Ben je in staat je voornemens vol te houden? Hoe ga je om met verleiding, met tegenslag?’ Bovens: ‘Doenvermogen heeft te maken met persoonlijke kenmerken. Of je bijvoorbeeld probleem vermijdend bent of er juist op af stapt. Wat je vermogen tot zelfregulatie is. Dat heeft dus niet per se met sociaal kwetsbare mensen te maken, of met een lager opleidingsniveau.’

Ingewikkeld

Het sociaal domein is veeleisend. Van kwetsbare burgers en hun omgeving wordt verwacht dat ze zelfredzaam zijn en verantwoordelijkheid nemen. Welk opleidingsniveau of welk inkomen ze ook hebben. Dit is immers de participatiesamenleving. Maar dat is niet altijd gemakkelijk. Anne-Greet Keizer wijst bijvoorbeeld naar de alleenstaande ouder in de bijstand met twee kinderen. ‘Die heeft twaalf inkomstenbronnen, allerlei toeslagen, achttien formulieren die ze moet invullen en tachtig betaalmomenten per jaar. Dat is echt ingewikkelder dan wanneer je een vaste baan hebt met vaste afschrijvingen per maand.’

Langdurige problemen

Het is bekend dat er een grote groep mensen is die met regelmaat of structureel in de problemen zit. Er is een flink aantal mensen met schulden. Er is een substantiële groep niet vanzelf in staat regie te voeren over hun gezondheid. Bovens: ‘Wat wij nu benadrukken, is dat het verschil in doenvermogen daar een belangrijke factor in is. Onderzoek laat zien dat als mensen langdurig problemen hebben, hun doenvermogen afneemt. En juist dan vraagt de overheid extra actie van hen. Die druk moet minder worden.’

Anne-Greet Keizer is één van de sprekers op het congres Het wijkteam onder de loep op 8 november. Ook onder meer filosoof en jurist Marc Schuilenburg en hoogleraar Halleh Ghorashi geven hier input die wijkteamleden kan helpen om te zorgen dat ‘lokale normen en waarden’ alle burgers omvatten en iedereen zich geborgen voelt in zijn wijk. Meer weten of inschrijven? Klik dan hier >>

Moeilijk te verbeteren

Het pleidooi van de WRR om rekening te houden met het doenvermogen van mensen, zal uit het hart gegrepen zijn van veel professionals in het sociaal domein. Wie het oor bijvoorbeeld te luister legt bij het gemiddelde wijkteam, kan daar even droevige als hilarische verhalen horen. Publieke instanties, zoals de overheid zelf, creëren onnodige problemen bij burgers die andere publieke instanties dan weer moeten opvangen, willen Bovens en Keizer maar zeggen. Komt nog bij dat het door hen gemunte doenvermogen maar moeilijk te verbeteren is.

Pijnlijke gevolgen

Hoe kunnen we dan toch zorgen dat ook de mensen met een, tijdelijk, verminderd doenvermogen op de juiste manier ondersteund worden? Bovens en Keizer pleiten voor een ander HR-beleid bij publieke instanties zoals de overheid. Minder juristen, maar meer psychologen. Keizer: ‘Veel beleidsmakers zijn van huis uit jurist of econoom en gewoon niet zo bekend met een gedragswetenschappelijke manier van kijken. Dat is wel nodig.’ Bovens: ‘Waar wij ook erg voor zijn, is dat nieuwe beleidsvoornemens eerst getest worden. Dat je de doelgroep het voornemen laat uitproberen. Nu is de praktijk in feite het laboratorium met voor mensen zeer pijnlijke gevolgen van dien.’

Lees het hele artikel in Lees het hele artikel in het zomernummer van Zorg +Welzijn >>