Hulpverlenen bij gezinnen die met allerlei – vaak intergenerationele – problemen kampen, is verre van eenvoudig, stelt Anita Kraak, ze ontwikkelt vanuit het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) samen met professionals en gezinnen nieuwe kennis bij complexe casuïstiek. Kraak: ‘Er speelt van alles in deze gezinnen, soms al jarenlang. Dat kun je als professional niet een, twee, drie oplossen en daar moet je ook eerlijk in zijn. Vergeet niet, je bent waarschijnlijk de zoveelste professional binnen het gezin. Het aantal faalervaringen met hulpverleners is vaak al erg groot. Ze hebben al zoveel mooie woorden en beloftes gehoord. Het is daarom begrijpelijk dat het wantrouwen richting professionals soms groot is.’

Neem de tijd

Om het vertrouwen van het gezin te winnen en verbindingen te leggen, is het volgens de expert belangrijk dat professionals beginnen met luisteren. ‘Luister eerst eens goed naar de levensverhalen van de gezinsleden. Neem daar de tijd voor. Ze zijn niet zomaar van de een op de andere dag in deze situatie terecht gekomen. Daar is van alles aan voorafgegaan.’

Doe-stand

Hulpverleners hebben – met alle goede bedoelingen – de neiging om meteen in de doe-stand te schieten, weet Kraak. ‘Probeer het hele verhaal te zien en durf te zeggen dat je het niet weet. Geef eerlijk aan wanneer de situatie erg complex is en dat je als hulpverlener ook niet meteen een oplossing of antwoord hebt, maar dat je wel samen op zoek wilt gaan naar de juiste aanpak. Geef aan wanneer je mogelijk hulp van een andere professional wilt inschakelen en waarom.’ Daarmee geef je als professional ook meteen het goede voorbeeld. ‘Je laat als hulpverlener zien dat het geen schande is om hulp te vragen. Cliënten schamen zich daar vaak voor.’

Maakbaarheid

Veel professionals beginnen volgens Kraak vaak meteen met hulpverlenen. ‘De druk op hulpverleners om problemen snel te fiksen is groot. Een gevolg van de sterke wens in de maakbaarheid en het geloof in de eigen kracht. Maar in de praktijk werkt dit vaak anders.’ Doordat hulpverleners meteen aan de slag gaan, zien ze volgens Kraak het hele plaatje vaak niet.  ‘Ze hebben niet de hele olifant in beeld, met alle gevolgen van dien.’

Tegenstrijdige afspraken

Ze geeft het voorbeeld van een meisje dat op school problemen heeft, er wordt pedagogische hulp ingezet en met de moeder gesproken. ‘Pas later bleek dat er in het gezin meer aan de hand is en dat de moeder al een tijd depressief is, de gesprekken over de opvoeding van de kinderen hielpen haar helemaal niet. Integendeel, ze zakte nog dieper weg in haar depressie. Dat werd pas duidelijk toen de professionals met elkaar om tafel zaten. Toen werd de hele olifant wel zichtbaar.’ Te vaak gaan hulpverleners op verschillende terreinen aan de slag. ‘En dan kan het gebeuren dat verschillende en soms tegenstrijdige afspraken worden gemaakt. Dat de ene hulpverlener binnenkomt en moppert over de afwas die er nog staat, terwijl de andere net is vertrokken.’

Machteloosheid

Ze hoort vaak de machteloosheid van professionals die betrokken zijn bij gezinnen met multiproblematiek. ‘Ze willen namelijk heel graag helpen, daarom hebben ze dit beroep gekozen. Ze doen hun stinkende best, aan de drijfveren ligt het zelden, maar als ze te weinig verbetering in het gezin zien, frustreert dat.’

Signaal

Juist die machteloosheid moet volgens Kraak voor professionals een belangrijk signaal zijn. ‘Maak een pas op de plaats, ga nog eens zitten. Wat hebben we met elkaar gemist? Doe je dat niet dan is het risico groot dat professionals te veel gaan duwen, in het kader van “ik weet wat goed voor jou is”.’ Op zo’n moment stokt de samenwerking met het gezin, wat vervolgens bij het gezin weerstand op kan roepen die contraproductief werkt.

Quick-wins

Luister aandachtig naar oplossingen die gezinsleden zelf aandragen, zegt Kraak. ‘Liggen zij wakker over schulden dan is het belangrijk om daar mee aan de gang te gaan. Zo zijn er vaak quick-wins te halen die het gezin ook vertrouwen in de toegevoegde waarde van de hulpverlening en de goede afloop geven.’