‘Ongemak is het sleutelwoord dat steeds opduikt in het onderzoek naar professionele moed en lef’, zegt Nelleke Westerveld, die vanuit Movisie als senior projectleider werkte aan het nieuwe intervisiebord. ‘Eigenlijk is moed hebben: leren omgaan met je eigen gevoelens van ongemak. Dat je ondanks je angsten en onzekerheid toch een besluit tot handelen durft te nemen. Aan de hand van dit intervisiebord kunnen teams in gesprek over hoe zij dit samen kunnen versterken.’
Risico’s
Westerveld maakt haar uitspraak over ongemak concreet met voorbeelden die ze onder meer hoorde aan de leertafels over moed en lef bij huiselijk geweld. Daarbij zocht ze het afgelopen jaar samen met sociaal werkers en ervaringsdeskundigen uit hoe moed en lef te versterken valt. ‘Het gaat altijd om complexe situaties waar risico’s aan verbonden zijn. Dat gat in de deur, hoe is dat daar gekomen? Wat als ik het verkeerd heb en ik verlies het vertrouwen van dit meisje?’
Wikken en wegen
Bij de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling hoort ongemak er vrijwel altijd bij, zegt Westerveld. ‘Sociaal werkers dragen een grote verantwoordelijkheid. Bij huiselijk geweld en kindermishandeling is het heel spannend: als jij met het slachtoffer werkt en niet met de pleger, dan heb je nooit 100% garantie dat door jouw handelen het geweld stopt. Dat zorgt voor dat ongemak, voor handelingsverlegenheid, wikken en wegen. En soms tot het onderdrukken van je onderbuikgevoel.’
Hoger doel
Uit eerder onderzoek en ook tijdens de leertafels bleek dat de dilemma’s die sociaal werkers noemden, altijd te herleiden zijn tot hogere waarden en doelen. Westerveld legt uit: ‘Het gaat over ethische vragen: Wat is het goede handelen? Wat is hier het belangrijkste doel? Dat besef kan helpen om professionele moed te versterken. Je ervaart je eigen ongemak, maar je realiseert je dat een hoger doel belangrijker is, bijvoorbeeld de veiligheid van de kinderen.’
Ongemak ombuigen
Intervisie blijkt een effectieve manier om de dilemma’s en het ongemak te bespreken en daarmee professionele moed en lef te versterken. ‘Sociaalwerkorganisaties doen er goed aan daarvoor tijd en ruimte te organiseren, zodat sociaal werkers er in rust op kunnen reflecteren, buiten de hectiek van alledag om. Het ongemak aangaan en delen zorgt ervoor dat professionals het om leren buigen naar bewust handelen.’
Anderhalf uur
Aan de hand van het nieuwe intervisiebord ga je met je team in gesprek over dilemma’s en mogelijke besluiten. Het is een praktische tool die het team in ongeveer anderhalf uur stapsgewijs door de intervisiesessie leidt. Elke deelnemer neemt om te beginnen twee casussen met huiselijk geweld in gedachten, waarbij duidelijk sprake was van dilemma’s en ongemak.
De eigen kwetsbaarheid
De volgende stap is dat je als deelnemers samen een van de casussen kiest om verder uit te pluizen. Degene die deze casus heeft ingebracht vertelt over wat de situatie zo ingewikkeld maakt, waar de twijfels zitten. Westerveld heeft tijdens de leertafels gezien hoe moeilijk het kan zijn om over je eigen kwetsbaarheid te praten.
Durf iets niet te weten
Ter ondersteuning, of als een soort stok achter de deur, stelt ze een retorische vraag: ‘Als jij jezelf niet kwetsbaar durft op te stellen, hoe kun je dan van cliënten verwachten dat zij wel kwetsbaar zijn? Het gaat erom dat je erkent dat je iets niet weet, dat je er een collega bij durft te halen. Zorg er bovendien voor dat je toegang hebt tot alle mogelijke kennis over geweld en veiligheid, weet hoe je bescherming moet realiseren, werk volgens de veiligheidsprotocollen.’
Wie anders
Vervolgens bespreken de teamleden in de sessie samen wat er in deze specifieke casus aan te wijzen valt als belemmerend voor het tonen van moed en lef. En wat waren juist de mogelijkheden en kansen om wél moedig te zijn? Westerveld noemt uitstelgedrag als een belemmering: ‘Dat je de impuls hebt: morgen is er weer een dag, dan ga ik er wel iets mee doen. Een stimulerende gedachte is juist: als ik het niet doe, wie doet het dan wél?’
Besluit nemen
Richting het einde van de intervisiesessie besluit de casusinbrenger hoe hij of zij in deze casus of in de toekomst in vergelijkbare situaties met zijn eigen ongemak om zal gaan. Hij of zij vertelt ook wat heeft geholpen om dit besluit te kunnen nemen. De teamleden formuleren ook gezamenlijk hoe ze moed en lef bij zichzelf en bij elkaar gaan stimuleren.
Waarderende omgeving
Tussendoor bekijken de deelnemers een video die in het kort laat zien welke omstandigheden professionele moed en lef kunnen helpen versterken. Ook krijg je verdiepende artikelen aangereikt. Een van de werkzame elementen die daarin genoemd wordt is een waarderende omgeving: een omgeving waar vertrouwen is, waarin ruimte is om te leren en waarin professionals kwetsbaar mogen zijn.
Ethisch klimaat
Een ander belangrijk werkzaam element voor het versterken van moed en lef is een ethisch klimaat. In zo’n klimaat zijn de gezamenlijke waarden en normen helder geformuleerd en wordt er naar gehandeld. Je kunt daarbij denken aan de afbakening van grensoverschrijdend gedrag, omgangsnormen en visie op de doelgroep. ‘Als je weet wat de grenzen zijn, en dat je collega’s dezelfde normen hanteren, dan helpt dat om wél die spannende zet te zetten.’
Zelf in de hand
Deze werkzame elementen heb je als individuele sociaal werker niet direct in de hand, erkent Westerveld. Maar je kunt als team wel werken aan een waarderende omgeving en een ethisch klimaat, en hier ook voor pleiten in de organisatie. Tijdens de intervisie kun je samen bespreken hoe je dit gaat doen.
Ken de instrumenten
Westerveld komt nog even terug op de verantwoordelijkheid op het vlak van kennis. ‘Zorg dat je op de hoogte bent van de beschikbare signalerings- en veiligheidstaxatie instrumenten. Weet ook wat politie en justitie kunnen betekenen. En zorg voor voldoende kennis over geweld, bijvoorbeeld ook over eergerelateerd geweld.’
Niet onverschrokken
‘Want bij eergerelateerd geweld moet je net iets anders doen binnen de stappen van de meldcode.’ Westerveld wil door het benadrukken van het belang van kennis ook duidelijk maken dat professionele moed en lef iets anders is dan onverschrokken overal op afstappen: ‘Het is absoluut geen vrijbrief voor cowboygedrag.’
Verder lezen:
‘Toon professionele moed en wees present bij huiselijk geweld’ | Movisie
Infographic: Professionele moed bij huiselijk geweld en kindermishandeling | Movisie
Websites:
Huiselijk en seksueel geweld | Movisie
