Door José van der Waerden – Márian Vink, senior beleidsmedewerker en onderzoeker bij het Amsterdams Patiënten/Consumenten Platform (APCP) die het onderzoek uitvoerde, noemt de bevindingen ‘schokkend’. ‘Er was op dit gebied nog maar weinig onderzoek gedaan en alleen onder behandelaars. Wij hebben voor het eerst cliënten zélf bevraagd.’

Aan het Amsterdamse onderzoek deden 240 volwassen chronische patiënten mee, van wie meer dan de helft tussen de 41 en 60 jaar; 40 procent was van buitenlandse afkomst. De cliënten vulden, soms met wat hulp, een uitgebreide vragenlijst in. Volgens de onderzoekers is niet gestreefd naar een representatieve streekproef, wel naar een zo breed mogelijke onderzoeksgroep. Het onderzoek is een verkenning naar de somatische problemen van en de somatische zorg voor ggz-cliënten. De onderzoekscijfers werden afgezet tegen bestaande gegevens over de Amsterdamse bevolking, onder andere afkomstig van de GGD.

Rooskleurig
Uit het onderzoek blijkt dat 39 procent van de ondervraagden z’n lichamelijke gezondheid goed vindt, 42 procent noemt die matig en bijna 19 procent vindt haar slecht. Driekwart van de ondervraagden heeft lichamelijke klachten, vaak veel tegelijk. De meest genoemde problemen zijn moeheid, onrustig gevoel, nek- en schouderklachten, hoofdpijn, duizeligheid en gewichtstoename. ‘Dit type klachten ontstaat vaak door bijwerking van medicijnen’, aldus Márian Vink. Andere verklaringen voor fysieke problemen zijn de invloed van psychische aandoeningen op bepaalde lichaamsfuncties en een ongezonde leefstijl. Overigens stellen de onderzoekers dat de cijfers waarschijnlijk nog een rooskleurig beeld geven omdat dak- en thuislozen en verslaafden buiten het onderzoek zijn gehouden.

Veel jongeren
Opvallend is het grote aantal jonge mensen (21 tot 40 jaar) met veel lichamelijk klachten. De onderzoekster heeft hiervoor geen verklaring. Ook het hoge percentage diabetespatiënten in de leeftijdsgroep 41 tot 60 jaar springt in het oog: ruim 14,5 procent, tegen 3,5 procent bij alle Amsterdammers. ‘Diabetes ontstaat vaak als gevolg van de bijwerking gewichtstoename. Daarnaast lijkt er een genetische overlap te zijn tussen schizofrenie en diabetes.’
Uit het onderzoek komt verder naar voren dat vrouwen zich ongezonder voelen dan mannen, ook al leven ze gezonder, en dat allochtonen meer klachten hebben dan autochtonen.

Medicatie
Van alle cliënten in het onderzoek gebruikt 84 procent medicijnen tegen psychische klachten. Ruim de helft denkt dat hun lichamelijke problemen verband houden met die medicatie. Meer aandacht voor bijwerkingen is daarom van groot belang, concludeert Vink. ‘Veel mensen krijgen te hoge doseringen voorgeschreven, wat het risico op bijwerkingen vergroot. Je kunt problemen voorkomen door het medicijngebruik langzaam op te bouwen.’

Levensstijl
Een belangrijke oorzaak van lichamelijke klachten is een ongezonde leefstijl. Amsterdamse psychiatrische patiënten bewegen minder dan hun stadgenoten, eten slechter en roken véél meer. Opmerkelijk is dat het alcoholgebruik fors minder is. Dat de verslavingszorg niet in het onderzoek is meegenomen, speelt volgens Vink een kleine rol. ‘Wij denken eerder dat dit komt doordat alcohol een psychose kan triggeren en de werking van medicijnen negatief beïnvloedt. Chronische patiënten kennen die effecten en drinken daarom bewust minder.’ Om mensen gezonder te laten leven, bevelen de onderzoekers leefstijlcursussen en bewegingsprogramma’s binnen de ggz aan. ‘Ja, dat kost geld. Maar als je daarmee mensen uit de somatische zorg kunt houden, is dat uiteindelijk goedkoper.’

Beleving
Ruim de helft van de ondervraagden vindt dat artsen hun lichamelijke klachten niet of niet altijd serieus nemen. Artsen zouden zich in hun spreekkamer veel actiever moeten opstellen, is een andere aanbeveling. Bijvoorbeeld door aan te bieden de bloeddruk te controleren of bepaalde onderzoeken uit te voeren. Cliënten blijken behoefte te hebben aan regelmatige lichamelijke controles. Ook is er veel vraag naar een specifieke ggz-tandarts.

Zachtjesaan lijkt het onderwerp somatiek een plekje te bemachtigen op de agenda’s van de ggz. Vink is daar blij mee, maar wijst erop dat het nog te vaak om losse projecten gaat. ‘Na afloop zakt de aandacht weer in. Als je het goed wilt aanpakken, is structureel beleid vanuit het management nodig. Nu ligt het onderwerp nog te vaak in de handen van een paar bevlogen mensen.’

Het onderzoek ‘Niet goed in je vel’ is à 8 euro te bestellen bij het APCP, tel. 020 – 75 25 100 of per e-mail.

Meer weten? Lees dan ook de gratis Zorg + Welzijn Nieuwsbrief. Daarvoor kunt u zich hier aanmelden.

Bron: foto Luc Nijenhuis (APCP)