‘Je kunt lullen wat je wilt, maar psychiatrische patiënten krijgen binnen woonwijken een stempel. Mensen begrijpen niet wat je hebt, weten niet dat het bestaat. Dan vereenzaam je. Dat deed mij de das om.’ Aan het woord is Joost. Hij is al 27 jaar psychiatrisch patiënt. Elke keer dat het beter met hem ging, kreeg hij meer vrijheid. Soms te veel. Hij moest de maatschappij in. In zes jaar tijd heeft hij in acht verschillende beschermde woonprojecten in een woonwijk gewoond. ‘Steeds met tien anderen in een huis. Daar word je toch gek van. Het liep stuk op het stigma, het onbegrip. Ik belandde uiteindelijk in de crisisopvang in Huize Padua. Vanuit daar wilde ik niet terug naar de woonwijk. Dus kreeg ik hier een appartement. Dat ging ook niet meteen goed. Maar nu heb ik mijn plek gevonden. Ik wil hier wel 95 worden.’

Zelfstandig in Huize Padua

Vanaf juni 2002 woont Joost zelfstandig op het instellingterrein van Huize Padua. Hij heeft nu een eigen huisnummer, zitkamer, keukentje, badkamer en telefoon. Op het terrein staan dertig eenkamerappartementen, waarvan 24 bestemd zijn voor patiënten die lijden aan schizofrenie of psychoses. Joost krijgt in Huize Padua steeds meer de regie over zijn eigen leven, zonder de controle te verliezen. Hij doet nu zijn eigen boodschappen, heeft samen met andere bewoners een groentetuintje en kookt zelf.

Joost heeft suikerziekte. Hij spuit nu vier keer per dag zijn eigen insuline in, volgt een afvalprogramma en wil binnenkort stoppen met roken. Sinds hij op het terrein van Huize Padua woont, gebruikt hij minder medicijnen. ‘Vroeger ging ik om negen uur naar bed. Gister heb ik tot half twaalf televisie gekeken, dat had met die medicijnen niet gekund.’ De kwaliteit van zijn leven is met sprongen vooruit gegaan, sinds hij alleen woont. ‘Hier vragen ze wat ze voor mij kunnen betekenen. Ik was gewend dat ze zeiden “wij vinden dat jij zus en zo moet”. Als ik nu iets wil, kan ik daar afspraken over maken. Hier heb ik een normaal leven in een beschermde omgeving. Dat is heel fijn,’ vertelt Joost.

Gecontroleerde vrijheden

‘Wij werken hier veel vanuit het begrip rehabilitatie,’ zegt teamleider Rob Mesman. ‘Wij kijken naar wat mensen hebben en kunnen en nemen niet de ziekte als uitgangspunt.’ Mesman werkt bijna drie jaar bij Huize Padua. Hij was betrokken bij de opzet van het appartementenproject. De grootste uitdaging tot nu toe is de mate van zelfstandigheid van patiënten, vindt hij. ‘Veel van de bewoners komen van een afdeling waar ze veel bemoeienis kregen, veel regels. Hoeveel vrijheid kun je geven zonder een structuur los te laten?’

Omdat de bewoners van de appartementen kwetsbare patiënten zijn, is het begeleidende team constant op zoek naar de balans tussen loslaten en structureren. ‘Elk jaar wordt de structuur aangepast. Je blijft zoeken. We zoeken naar een algemene structuur, maar kijken ook naar het individu. Mensen die aan schizofrenie lijden, moeten over het algemeen aangespoord worden om iets te ondernemen. Dus als ze iets willen, juichen wij dat in principe toe.’

Het katje dat Joost sinds een aantal weken heeft, is hier een goed voorbeeld van. In principe mogen de bewoners van de appartementen alleen gekooide huisdieren houden. Maar Joost wilde graag een katje. Na lang wikken en wegen kreeg hij toestemming, mits hij beloofde goed te zorgen voor het diertje en zelf voor verzorgers zorgt als hij niet thuis is. Joost: ‘De begeleiding mag niet verantwoordelijk worden voor mijn huisdier.’

Zelfstandigheid stimuleren

Veel bewoners zijn niet zo ondernemend als Joost en worden dus gestimuleerd om zelfstandiger te worden. ‘In het begin kregen de bewoners nog een broodmaaltijd. Daar zijn we van afgestapt. Nu krijgen ze een budget waarvan ze zelf boodschappen kunnen doen. Voor sommigen was dit even schrikken. Er waren mensen die al tien jaar niet naar een supermarkt waren geweest en dan sta je het elfde jaar wel even vreemd te kijken. Dus gingen we met hen mee, leerden we ze hoe je dat doet.

Nu gaat dat prima. Zo goed zelfs dat sommigen mensen, zoals Joost, nu ook zelf voor de warme maaltijd zorgen,’ vertelt Mesman. ‘Eerst konden we geen appel doen op de zelfstandigheid van bewoners. Maar we zien nu dat ze van alles oppikken. Dus moeten we ze ook meer vrijlaten. Eerst waren we als verpleging bijvoorbeeld geneigd te zeggen dat bewoners drie keer per dag moesten eten, terwijl we zelf ook lang niet allemaal ontbijten. Dat bevoogdende gaat er steeds meer vanaf.’ Het is een mentaliteitsverandering voor zowel de patiënten als de begeleiding.

Wie tot diep in de nacht televisie wil kijken, kan dit doen, mits hij zijn buren maar niet stoort. En wie zo af en toe ’s ochtends een biertje wil drinken, mag dit, mits het geen gewoonte wordt. Wie vier keer per week pizza wil eten, kan dit doen, mits zijn gezondheid er niet onder lijdt. Maar er zijn natuurlijk grenzen. Mesman: ‘Als het brandalarm bijvoorbeeld steeds maar weer afgaat, kan iemand misschien maar beter niet meer zelf koken.’

Plafond

Hoe bewoners omgaan met hun vrijheid, wordt op verschillende manieren gecontroleerd. Alle bewoners hebben twee begeleiders. En voor elke patiënt is een draaiboek gemaakt waarin staat hoe vaak er ‘een contactmoment’ is. Dit kan drie keer per dag zijn, maar ook een keer per week. De begeleiders houden goed in de gaten hoe het met de bewoner gaat, maar ook hoe bijvoorbeeld zijn koelkast eruit ziet.

Ook is er voor elke patiënt een behandeldoel vastgesteld. ‘In het begin hadden wij de gedachte dat een flink aantal mensen kon doorstromen naar de maatschappij,’ zegt Mesman. ‘Als wij patiënten hierna vroegen, riep de helft dat zij uiteindelijk helemaal zelfstandig wilde wonen, een vriendin wilde en een baan. Maar dat bleek een sociaal wenselijk antwoord wat voor de meeste niet haalbaar is. Eén bewoner werkt nu buiten de instelling, maar de rest komt waarschijnlijk niet veel verder dan dit. We moeten accepteren dat er een plafond is.’

Joost heeft dit geaccepteerd. Hij moet er niet aan denken om terug te gaan naar de woonwijk. ‘Ik wil hier oud worden. Het is zelfs een grote angst van mij dat ik hier weg zou moeten. Wat als ik een terugval heb? Geven ze mijn appartement dan aan een ander?’ Mesman stelt Joost gerust: ‘Zolang bewoners hier willen wonen, mogen ze blijven. En ook als patiënten naar de crisisopvang moeten, kunnen ze na die tijd gewoon weer terugkomen.’

Humane opvang in Huize Padua

Ook Ypsilon – de vereniging voor familieleden van mensen met schizofrenie – ziet dat veel schizofrenie patiënten een plafond kennen. In de woonwijk verslonzen en vereenzamen ze vaak. Maar opname is veelal ook niet het antwoord op hun problemen. ‘De helft van de schizofrene mensen is ernstig ziek. Die hoort zorg te krijgen onder het dak van de psychiatrie, maar dan wel alleen. Als je vijf gekken in een doorzonwoning plaatst, is er altijd een de baas, de rest moet dat maar verkroppen,’ vertelt Ria van der Heijden van Ypsilon. ‘Bij Huize Padua kunnen bewoners hun buurman uitnodigen voor een kop koffie, maar dat hoeft niet. Dat is humaan.’

Eind vorig jaar heeft Ypsilon de Kwaliteitsprijs Schizofrenie uitgereikt aan GGZ Oost Brabant. Mesman is blij met de prijs, maar begrijpt niet wat er zo bijzonder is aan de appartementen. ‘Ik ben verbaasd dat men deze aanpak zo uniek vindt. Dat zou hij niet moeten zijn. Vroeger woonden heel veel patiënten op het terrein van een psychiatrisch ziekenhuis. Ze kregen daar zorg, maar er waren ook voorzieningen zoals een supermarkt, kapsalon, bioscoop en sportruimte. Dat is bij veel instellingen verdwenen. Patiënten moesten de maatschappij in. Hier zijn alle voorzieningen gebleven. Hier is het veilig. Als iemand zich hier misdraagt, wordt hij niet nagekeken. Dat is in de stad wel anders. Daarom moeten we ouderwetse instellingsterreinen koesteren.’

Van der Heijden van Ypsilon deelt die mening. Ze is dan ook erg blij dat de GGZ Oost Brabant meer appartementen gaat bouwen op het terrein van Huize Padua. Ook op het terrein van de instelling in het nabijgelegen Coudewater komen soortgelijke woningen. Toch is dit volgens van der Heijden niet genoeg. ‘GGZ Oost Brabant kan helaas geen voortrekkersrol vervullen, omdat ze daar te klein voor is. Er moeten landelijk veel meer dergelijke huisjes komen. Het is de beste huisvesting voor schizofrenie patiënten die het in de stad niet redden. Vermaatschappelijking is geen vooruitgang.’/Lisette Douma