Een therapeut mag geen getuigenverklaring afleggen over zijn eigen patiënt. Want, zo stelt de Gezondheidsraad, juridische waarheidvinding is niet de taak van therapeuten. Psychotherapeut Felix Olthuis van het psycho-medisch centrum Parnassia in Den Haag kan zich vinden in de belangrijkste conclusie van het rapport.

‘We praten over twee verschillende en bovendien gescheiden zaken. In de rechtspraak gaat het om waarheidsvinding. Dat is juridisch. In de behandelkamer gaat het daar duidelijk niet om. Het voornaamste doel is de gezondheid van de patiënt. Waarheidsvinding is daar dus helemaal niet relevant. Daarom is het een goede zaak dat het therapeuten verboden wordt om aan te sturen op een juridisch proces. Ik heb er in mijn werk natuurlijk ervaring mee. En ik ben geen er geen voorstander van om de media en de rechter op te zoeken. Ikzelf raad de patiënten die gang dan ook stellig af. Want in de rechtszaal moeten duidelijke bewijzen zijn dat de patiënt seksueel misbruikt is. Die harde bewijzen zijn er vaak niet, slechts de herinneringen. Bovendien is het voor de patiënt een ware martelgang. De patiënt haalt zich ineens heel veel op de hals. Ik denk niet dat de patiënt de gevolgen daarvan inziet. En vaak komt de patiënt daar niet beter uit. Daarnaast schiet het ook het uiteindelijke doel voorbij. Het staat de behandeling alleen maar in de weg.’

Verdringing

Voormalig minister van volksgezondheid Borst heeft drie jaar geleden de Gezondheidsraad opdracht gegeven voor een onderzoek naar het geheugen met betrekking tot traumatische ervaringen en de rol van therapeuten daarbij. De raad heeft zich daarop afgevraagd of iemand seksueel misbruikt kan worden, dat kan vergeten en zich het later weer kan gaan herinneren. En, heeft al het seksuele misbruik dat mensen zich herinneren ook daadwerkelijk plaatsgevonden? Het blijkt, het kan. Herinneringen aan seksueel misbruik, die een tijd verdwenen en verdrongen zijn, kunnen inderdaad weer terug komen. Ook is het mogelijk dat patiënten zich bijvoorbeeld incest herinneren, terwijl incest in de jeugd helemaal niet heeft plaatsgevonden. Volgens Olthuis is dit gedeeltelijk een oude discussie.

‘We hadden het natuurlijk in de tijd van Freud al over de krochten van de ziel. Over verdrongen herinneringen. Het is dus een illusie om te denken dat ervaringen integraal in het geheugen worden geregistreerd en als herinnering worden opgeslagen. In jaren negentig was het in Amerika al een hot item. Dat is zo’n beetje naar Nederland overgewaaid. En een aantal jaren geleden laaide er een discussie op na diverse vermeende incestgevallen. Bijvoorbeeld de politieagent op Schiermonnikoog, die van seksueel misbruik werd beschuldigd, terwijl hij dat niet had gedaan. Het is dus al langer duidelijk dat er op het gebied van het functioneren van het geheugen veel vraagtekens zijn.’

‘Daarnaast moet men bedenken,’ vervolgt Olthuis, ‘wat betreft incest komen we uit de totale ontkenning. Vroeger bestond incest zogenaamd helemaal niet. Het werd de kop ingedrukt. En nu staat er bijna elke dag een berichtje over incest of seksueel misbruik, ook van heel jonge kinderen, in de krant. Het is allang niet meer taboe, en men erkent dat dit gebeurt. Om te voorkomen dat dit doorslaat naar de andere kant, is dit rapport een goede bijdrage.’

Conservatisme

De commissie van de Gezondheidsraad stelt in ‘Omstreden herinneringen’ dat therapeuten zich terughoudend moeten opstellen bij onderzoek naar seksueel misbruik in het verleden. Ze moeten voorkomen dat ze seksueel misbruik aanpraten. Suggestieve vraagstelling is dan ook taboe in de therapeutenwereld, aldus het rapport. Er zullen richtlijnen moeten komen waar de therapeut zich aan houdt. De patiënt moet beter ingelicht worden over de werkwijze van therapeuten en de effectiviteit van de therapie. Ook pleit de commissie voor betere scholing van therapeuten en nog meer onderzoek op het gebied van het functioneren van het geheugen. Het lijkt alsof de Gezondheidsraad het functioneren van psychotherapeuten in twijfel trekt.

‘Dat is een iets te heftige aanval,’ reageert Olthuis. ‘Ik ben het eens met het feit dat een hulpverlener de patiënt geen woorden in de mond mag leggen. Met suggestieve vraagstelling wordt een enorm risico genomen. Het is de taak van de hulpverlener om samen met de patiënt te kijken naar wat voor zorg er nodig is. Maar ik denk wel dat het rapport erg conservatief is. Want het is wel zo, dat de geschiedenis van de patiënt erg belangrijk is voor de therapie. Een therapeut is altijd met herinneringen bezig. Daar is psychotherapie eigenlijk helemaal op gebaseerd. Het is een instrument. Het herinterpreteren van het verleden, om zo betere inzichten te krijgen. We moeten uitkijken dat therapeuten in de behandelkamer niet die bewegingsruimte verliezen. Daarmee wil ik zeggen dat therapeuten wel de vrijheid moeten houden in de behandelkamer. Ze moeten wel hun werk kunnen blijven doen.’

Wat de directe gevolgen zijn van het rapport zullen zijn, durft Felix Olthuis niet te zeggen. ‘Ik denk dat de soep niet zo heet gegeten wordt als dat ie wordt opgediend. Ik vermoed dat er op den duur misschien het nodige aan scholing gedaan wordt. Het voornaamste van dit rapport is dat we niet blind op het geheugen kunnen vertrouwen. Er is meer onderzoek nodig dat ingaat op het functioneren van het geheugen met betrekking tot traumatische ervaringen.’