Stel: een oudere moet naar een verzorgingshuis, omdat hij thuis vereenzaamt en geïsoleerd leeft. Dat komt maar al te vaak voor. In plaats hiervan zou een gemakkelijk bereikbare dagvoorziening veel goedkoper en wellicht prettiger zijn voor de oudere. De nieuwe Wet op de Maatschappelijke Zorg (WMZ) moet ervoor zorgen dat ouderen, gehandicapten en psychiatrische patiënten langer zelfstandig kunnen blijven wonen, zodat ze minder een beroep doen op dure AWBZ-gefinancierde zorg. Daarnaast is het de bedoeling dat de toegang tot goede welzijnsvoorzieningen gegarandeerd wordt en eenvoudiger wordt gemaakt. De Welzijnswet, de WVG (Wet Voorzieningen Gehandicapten) en een deel van de AWBZ gaan dan ook op in de nieuwe wet. Nu moet de cliënt nog voor thuiszorg naar het Regionaal Indicatie Orgaan, voor een rolstoel naar de Wet Voorzieningen Gehandicapten en voor zijn medicijnen naar het ziekenfonds.

In maart komt staatssecretaris Ross van VWS met een nota waarin de contouren staan van de Wet op de Maatschappelijke Zorg (WMZ). Over de precieze invulling bestaat nog grote onzekerheid, maar de wet zal volgens plan in 2006 ingaan. Nog onduidelijk is bijvoorbeeld welke voorzieningen wel en niet onder de AWBZ zullen vallen, hoe de indicatiestelling geregeld moet worden, welke verantwoordelijkheden gemeenten precies krijgen, hoe de participatie en eigen verantwoordelijkheid van de burgers (het paradepaardje van het huidige kabinet) vorm gegeven moeten worden en hoe de prestaties van de gemeenten getoetst kunnen worden. Nadat het rijk de kaders oor deze wet op hoofdlijnen zal schetsen, zullen de gemeenten de regie ter hand nemen.

Garanties

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft zich inmiddels bereid getoond de handschoen op te pakken, mits er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. De belangrijkste daarvan is dat partners waarmee gemeenten moeten samenwerken ook wettelijk verplicht worden gesteld hun zaken met de gemeenten af te stemmen. ‘Volgens de staatssecretaris moeten gemeenten woningbouwverenigingen, zorgkantoren en zorgaanbieders verleiden tot samenwerking. Dat is onvoldoende,’ zegt Jetty Voermans van de VNG. ‘Wij willen de zekerheid hebben dat ze gemeenten op tijd betrekken bij hun plannen. Nu komt het bijvoorbeeld voor dat, in het kader van extramuralisering, zorgaanbieders bij de gemeente op de stoep staan met bouwtekeningen voor een woonzorgcomplex. Het bouwcollege heeft er al toestemming voor gegeven. Het zorgkantoor vindt het ook allemaal prima. En of de gemeente dan maar wil opschieten met het beschikbaar stellen van faciliteiten en wijzigen van bestemmingsplannen. Als wij verantwoordelijk worden gesteld voor het hele terrein van wonen, zorg en welzijn, dan moeten wij ook vanaf het begin meepraten en meebeslissen over dat soort arrangementen.’

Een andere voorwaarde is dat gemeenten financieel geen risico’s mogen lopen. Voermans: ‘Als delen van de AWBZ overgeheveld worden naar de WMZ kan het niet zo zijn dat gemeenten financieel risico lopen als het beroep op die voorzieningen toeneemt, bijvoorbeeld als gevolg van vergrijzing. Of omdat er steeds meer mensen met suikerziekte komen vanwege een slecht voedingspatroon. Daarop kunnen gemeenten immers geen invloed uitoefenen.’ Volgens Voermans kun je niet van gemeenten verwachten dat ze iets voor elkaar boksen wat het rijk nooit is gelukt. ‘Onze voorkeur gaat uit naar een financieringssysteem waarbij de collectieve voorzieningen betaald worden uit het gemeentefonds. Voor de bekostiging van noodzakelijke en geïndiceerde voorzieningen willen we echter meer garanties van het rijk en zou een doeluitkering meer voor de hand liggen.’
Hoewel onduidelijk is in hoeverre aan de voorwaarden wordt voldaan, bereidt de VNG de regievoering van de gemeenten al voor. Zo zijn er al vergevorderde plannen om in gemeenten één loket in te stellen waar de burger voor alle ondersteunende voorzieningen terecht kan: voor aanpassing van zijn woning, de rolstoel, de thuiszorg, aangepast werk voor gehandicapten, ouderenadvisering, tafeltje-dek-je, dagopvang en het vervoer daar naar toe en eventueel de indicatiestelling voor de AWBZ. ‘Daarbij hanteren wij de Vraagwijzer,’ aldus Voermans. ‘Niet het aanbod staat centraal, maar de behoeften van de cliënt. De cliënt wordt zonodig ondersteund in het formuleren van zijn vragen. De medewerker van het loket regelt alle voorzieningen die nodig zijn. De gemeente hoeft die voorzieningen niet allemaal zelf uit te voeren, ze zal zeker bepaalde zaken gaan uitbesteden. Maar zij is er verantwoordelijk voor dat het gebeurt. Gemeenten kunnen die taak goed aan. Dat is wel bewezen met de uitvoering van de WVG. Gemeenten hebben dat goed weten te organiseren. 85 Procent van de cliënten is daar tevreden over.’

Samenhang

De Maatschappelijke Ondernemers Groep put enige hoop uit een concept contourennota over de WMZ die het ministerie onlangs verstuurde naar direct betrokken organisaties. ‘De wet biedt mogelijkheden om de zorg, het wonen en welzijn veel beter dan nu op elkaar af te stemmen,’ legt Aly van Beek van de MO-groep uit. ‘Maar wij vinden het wel heel erg belangrijk dat de welzijnsfuncties in de wet concreet benoemd worden. In de huidige Welzijnswet worden werksoorten benoemd. Het ziet er nu naar uit dat de nieuwe wet concreet benoemt voor welke functies gemeenten verantwoordelijk zijn, bijvoorbeeld leefbaarheid in de buurt, voorkomen van eenzaamheid, versterking van de sociale infrastructuur waarin het opbouwwerk een plaats moet krijgen, toegankelijkheid van voorzieningen, cliëntondersteuning, veiligheid, hulpverlening, activering van het vrijwilligerswerk. Ook staat in dat concept dat gemeenten elke vier jaar een beleidsnota moeten uitbrengen over het hele terrein van de maatschappelijke zorg. Gemeenten zijn daarop dan aan te spreken.’

Als gemeenten de regie krijgen over de maatschappelijke zorg kan het wel gebeuren dat er in de ene gemeente veel betere voorzieningen zijn dan in de andere. ‘Dat kan een risico zijn,’ zegt Van Beek. ‘Maar dat hangt weer af van wat de overheid in de wet voorschrijft en hoeveel ruimte de gemeenten krijgen. Aan de andere kant betekent decentralisatie dat de gemeenteraad een nog belangrijkere taak krijgt in het toetsen van het beleid van het gemeentebestuur. En het zijn de burgers die de samenstelling van de gemeenteraad kiezen.’

Voermans van de VNG is echter helemaal niet benauwd voor eventuele verschillen tussen gemeenten. ‘Het is de eerste stap die genomen moet worden. We zullen moeten accepteren dat vanwege ons bestuurlijk bestel die verschillen bestaan. Van mij mogen er kaders gesteld worden, net zoals bij de WVG, waarbij gemeenten de vrijheid hebben er royaler mee om te gaan. Vaak worden gemeenten daartoe aangezet door actieve cliëntenorganisaties. Dat is precies de goede manier om burgers meer te betrekken bij de lokale politiek’
Hoe de AWBZ er uit gaat zien, bepaalt volgens Van Beek en Voermans in grote mate of er nu werkelijk veel gaat veranderen voor de hulpbehoevende burgers. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg heeft onlangs vergaande veranderingen geadviseerd aan de politiek. Volgens dat advies moet de AWBZ geheel verdwijnen. Een groot deel van de aanspraken moet opgenomen worden in de WMZ, een klein deel in de verzekerde zorg. De RVZ houdt het erop dat de gemeenten een financiële risico zullen lopen, maar voor de VNG is dat ‘onbespreekbaar’. En zolang het onduidelijk is welke welzijnsfuncties er in de wet worden benoemd, houdt de MO-groep een definitief oordeel over dit advies voor zich. Ondertussen wil menigeen het zijne weten over wat er op hem afkomt. Voermans: ‘Wij krijgen enorm veel uitnodigingen van gemeenten om de mogelijke implicaties van deze wet met hen door te spreken.’