Armoede is een hardnekkig probleem, stellen de onderzoekers van de planbureaus in het rapport. In Nederland leven ongeveer een miljoen mensen onder de armoedegrens. In 2017 ging het om 5,7 procent van de bevolking. Vooral kinderen hebben een grote kans om op te groeien in armoede. In dat jaar leefde 8,1 procent van de kinderen in armoede.

Kindgebonden budget

De onderzoekers geven verschillende oplossingen om armoede in Nederland aan te pakken. ‘Om de armoede onder kinderen te verminderen, zou bijvoorbeeld het kindgebonden budget omhoog moeten,’ stelt SCP-onderzoeker Stella Hoff. ‘Met de inkomenscompensatie bij het eerste en tweede kind komen ouders vaak nog wel rond, maar de compensatie daalt fors vanaf het derde kind en is lang niet dekkend. Als het bedrag voor deze kinderen wordt verhoogd, kan de kinderarmoede tot wel twintig procent afnemen.’

Kost geld

Een andere, aanvullende, manier om armoede aan te pakken is het bijstandsniveau verhogen. Maar dat kost geld en werkgelegenheid, stellen de onderzoekers. De redenering is dat als de bijstand hoger wordt, minder bijstandsgerechtigden op zoek gaan naar werk. Met minder werkzoekenden, wordt arbeid duurder en dat heeft effect op de werkgelegenheid, waardoor er dus minder banen komen.

Aanname

‘Een theoretische aanname’, vindt Roeland van Geuns, lector Armoede interventies aan de Hogeschool van Amsterdam van deze redenering. ‘Ik kan ook wel een model bouwen waar dat uit komt. De werkelijkheid laat keer op keer zien dat financiële prikkels – zoals een lage bijstandsuitkering – niet de enige reden zijn om op zoek te gaan naar een baan. Sterker nog, zelfs mensen voor wie het financieel ongunstig is om vanuit de bijstand te gaan werken, maken toch die overstap. Dat is met de aannames van dit soort modellen onverklaarbaar. Vanuit de gedragswetenschappen is dit wel te verklaren: werk betekent voor mensen veel meer dan geld verdienen. Het is dagbesteding, mensen werken om zich nuttig te voelen, om een bijdrage te leveren aan de maatschappij. Dat het verhogen van het bijstandsniveau dus banen en werkgelegenheid zou kosten, is een aanname die niet in de praktijk blijkt te kloppen.’

Sociale voordelen

Overigens erkennen de planbureaus in het rapport ook de sociale voordelen van de werkervaring in de slotbeschouwing, waarin ze beschrijven dat werk bijdraagt aan zingeving, de identiteit en status en de sociale contacten van mensen. Het besluit om weer (of meer) te gaan werken wordt niet alleen gebaseerd op de financiële gevolgen ervan, staat op pagina 176 van het rapport.

Handje ophouden

Zijn er dan geen mensen die bij een verhoging van de bijstand achterover leunen en hun handje ophouden? ‘Dat is maar een klein deel, blijkt uit onderzoek’, vertelt Van Geuns. ‘De mensen in de bijstand zijn onder te verdelen in verschillende groepen: mensen die er net in zitten en bij het vinden van een vacature weer aan het werk gaan; mensen die er al langer in zitten, de moed en het zelfvertrouwen zijn verloren, maar die met de juiste coaching weer werk kunnen vinden; mensen die langdurig in de bijstand zitten omdat ze in feite (deels) arbeidsongeschikt zijn maar waarbij dat nooit is vastgesteld of die geen recht hebben op een arbeidsongeschiktheidsuitkering omdat ze als zelfstandige werkten; mensen die van jongs af aan gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn en geen werk tegen het minimumloon kunnen verrichten, maar voor wie de Wajong “gesloten” is en mensen die prima kunnen werken, dat soms ook grijs of zwart doen, maar geen “zin” hebben om een reguliere baan te zoeken. Die laatste groep is klein: zo’n 5 á 10 procent, schatten we in op basis van empirisch onderzoek.’

Verhoog bijstandsniveau

Als je schulden en armoede wilt aanpakken, moet je het bestaansminimum, het bijstandsniveau en het minimumloon verhogen, vindt Van Geuns. ‘Het huidige bestaansminimum is gebaseerd op totaal achterhaalde aannames. Vooral de vaste lasten zijn een groter deel van de uitgaven van mensen uit gaan maken. Dat is nog niet verwerkt in de huidige rekenmodellen. Het bijstandsniveau is voor veel gezinnen simpelweg te laag. De enige reden die ik kan bedenken waarom je het bijstandsniveau niet zou verhogen, zijn politiek-ideologische overwegingen.’

Simpeler

‘Voor kinderen in armoede zou het overigens ook goed zijn om de bijstand te verhogen, maar dat kan zoals Stella Hoff zegt door het kindgebondenbudget te verhogen’, vult Van Geuns aan. ‘Nu wordt er door gemeenten gewerkt met allerlei aanvullende regelingen en potjes. Compensaties voor schoollaptops, voor sport en culturele activiteiten. Die potjes zijn voor veel mensen moeilijk te vinden en maken het stelsel erg ingewikkeld. Met verhoging van het kindgebondenbudget kun je schrappen in dat soort regelingen en wordt het systeem eenvoudiger.’

Mobiliteit stagneert

Investeer vooral ook in de lange termijn, raadt SCP-onderzoeker Stella Hoff aan. ‘Zet in op het ontwikkelen van menselijk kapitaal’, benadrukt ze. ‘Uit studies blijkt dat de sociale mobiliteit lijkt te stagneren. Dat betekent dat kinderen niet meer hoger op de sociaaleconomische ladder klimmen dan hun ouders. Voor kinderen uit arme gezinnen of met laagopgeleide ouders is dat nog moeilijker, hoewel dit niet van de laatste jaren is. Zij hebben thuis minder hulpbronnen zoals huiswerkbegeleiding.’

Toekomst

‘Als je investeert in onderwijs en gezondheid voor kinderen, vergroot je hun kansen’, vervolgt Hoff. ‘Dat weten we al langer, maar het gaat niet vanzelf. Regeringen willen graag snel resultaat. Investeren in onderwijs en gezondheid levert niet direct resultaat op, maar zorgt er wel voor dat mensen uiteindelijk over meer hulpbronnen beschikken, waardoor ze niet in armoede terecht komen.’