‘Een zeer terechte beslissing van de staatssecretaris,’ meent Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de universiteit van Maastricht. Staatssecretaris Ross wil de financiële schade van verpleeghuis De Braamberg in Arnhem verhalen op vier leden van de voormalige raad van toezicht. Zij zouden onder meer niet tijdig bij de bestuurder hebben aangedrongen effectieve maatregelen te treffen tegen de bedrijfseconomische en organisatorische problemen. De redding van het verpleeghuis kostte miljoenen euro’s. ‘Het verpleeghuis viel samen met een verzorgingshuis onder de stichting Hestia. Binnen deze inmiddels ontbonden stichting was er veel mis. Er werd veel meer geld uitgegeven dan er binnenkwam. Daarnaast liet ook de zorg voor de bewoners veel te wensen over. Dit heeft jaren kunnen voortbestaan onder het oog van de raad van toezichthouders. Dat kan niet. Zij zijn verantwoordelijk voor het financiële wanbeleid.’ Groot vraagt zich wel af of het ministerie in het juridische proces dat zij aangaat een kans maakt. Er moet immers wel aangetoond worden dat het directe handelen van de directieleden heeft geleid tot dit wanbeleid.

Alert maken
Hoewel directeur Mariëlle Rompa van brancheorganisatie Arcares vindt dat toezichthouders op hun verantwoordelijkheden aangesproken mogen worden, plaatst ze grote vraagstekens bij de actie van de staatssecretaris. ‘Anno 2005 komt er een rechtszaak over een situatie die in 2001 speelde. Ik was van de situatie op de hoogte en ik weet dat er toen binnen de stichting Hestia van alles is gebeurd om tot collegiale oplossingen te komen. Destijds is er niet ingegrepen door de overheid. Staatssecretaris Ross geeft nu met terugwerkende kracht een waarschuwing aan alle toezichthouders en directieleden. Ik vraag me af of dat rechtvaardig is. De overheid wil natuurlijk laten zien dat ze doortastend kan optreden en haar mannetje kan staan, maar ik vind dat ze haar doel voorbij schiet. Om nu deze zaak uit het verleden als voorbeeld te nemen, vind ik niet zo gelukkig.’

‘Als toezichthouder neem je een verantwoordelijkheid op je en als je daar vele jaren slecht mee omgaat, moet je daar op aangesproken kunnen worden.’ meent ook Martin Boekholdt. Hij is bestuurder van de Zonnehuisgroep, een landelijke organisatie waaronder verschillende instellingen in de ouderenzorg vallen.

Boekholdt vindt het ten principale doorvoeren van de aansprakelijkheid van toezichthouders terecht. Hij denkt dat de maatregel die Ross neemt bestuurders en toezichthouders alerter zal maken. ‘Nu schrijven raden van toezicht in jaarverslagen als verantwoording vaak een kleine financiële paragraaf. Wat mij betreft mag die verantwoording best uitgebreid worden.’

‘Voor zo ver ik weet, zijn er nu niet zoveel sancties op besturen die een wanbeleid voeren of hebben gevoerd,’ vervolgt Boekholdt. ‘Toezichthouders maken vaak afspraken met de directie of het bestuur van een instelling en corrigeren hen als zij zich niet aan de afspraken houden. Als deze het echt te bont maken, moeten zij door de toezichthouders worden weggestuurd. Momenteel is dit in zorginstellingen aan de orde van de dag. De bestuurder lijkt wel een voetbaltrainer. Ik vind het een belangrijke taak voor de toezichthouders zo’n bestuurder in de gaten te houden. Niet alleen maar gezellig meepraten en adviseren, maar als het er werkelijk op aan komt de rug recht houden en aangeven: “nu is het genoeg geweest”.’

Controleren
Schuift de zorgsector in de aansprakelijkheidsstelling op richting bedrijfsleven? ‘De kern van de zaak is hoe toezichthouders kunnen voorkomen dat een bestuurder uit de bocht vliegt,’ zegt bestuurder Boekholdt. ‘Als zij daarin niet slagen, vind ik het niet gek dat men voor de rechter gedaagd wordt. Dat gebeurt in het bedrijfsleven toch ook? Ik zie niet in waarom mensen van Albert Heijn wel voor de rechter gebracht kunnen worden en mensen in de zorg niet. Ook in onze branche heeft men vaak middelen voor handen om corrigerend en sturend op te treden. Misschien moeten we net als in het bedrijfsleven met commissarissen gaan werken en er vergoedingen tegenover gaan zetten. Maar zover zijn we nog lang niet. Het is nu nog te veel liefdewerk, oud papier.’

Hoogleraar Groot ziet een verschil tussen het bedrijfsleven en de zorg. ‘Binnen de zorgsector zijn er weinig mogelijkheden om raden van toezicht te controleren. Een raad van toezicht wordt door een minister, in dit geval van VWS, bekrachtigd en opereert daarna geheel zelfstandig. Dit hele systeem is gekopieerd uit het bedrijfsleven. Daar heb je een raad van commissarissen. Het grote verschil met het bedrijfsleven is dat deze raad van commissarissen gecontroleerd wordt door een raad van aandeelhouders. Zo’n controlerend extra orgaan is er niet in de zorgsector. Daar ligt het probleem. Een raad van toezicht heeft in principe aan niemand verantwoording af te leggen. Het zou beter zijn als de minister die ook de raden bekrachtigt iemand aanstelt om de raden te controleren.’

Groot denkt wel dat als zo’n orgaan er komt mensen minder happig zijn op een baantje als toezichthouder. ‘In het voorbeeld van Hestia zie je dat het slechte werk dat de toezichthouders hebben geleverd, nu leidt tot vervolging. En ik denk dat dit een afschrikwekkende werking kan hebben. Mensen bedenken zich nu misschien wel eerst twee keer om tot een raad toe te treden.’

Martin Boekholdt vindt dat de zorgsector zich moet inspannen om toezichthouders zo goed mogelijk te informeren over de middelen die hen ter beschikking staan. ‘Er zijn instellingen waar door slecht management de kwaliteit van zorg achteruit loopt. Van de duizend instellingen zijn er altijd zo’n vijf die het niet goed doen. Die worden door de inspectie op een lijst gezet. Ook binnen de Zonnehuisgroep komt het voor dat het met een bepaalde instelling financieel niet goed gaat. Het is dan zaak om zo snel mogelijk een plan te maken om die situatie aan te pakken. In negen van de tien gevallen lukt dat ook gewoon. We moeten wel permanent blijven proberen dat te voorkomen.’

Mariëlle Rompa hamert er nog eens op dat de overheid de onderlinge verhoudingen op scherp zet door met terugwerkende kracht een signaal af te geven. ‘Arcares is meer voor een opbouwende aanpak die op de toekomst gericht is. Natuurlijk moeten toezichthouders op hun verantwoordelijkheden aangesproken worden. Maar steeds in de context van het moment.’

Arcares hecht vooral aan het goed toerusten van toezichthouders. Ze heeft onder meer een eigen handreiking ‘good governance voor toezichthouders’ geschreven. Daarin worden de nieuwste inzichten verwerkt. Arcares organiseert themabijeenkomsten en avonden. Rompa: ‘Door een terugtredende overheid verzakelijken zorginstellingen steeds meer, waardoor toezichthouders en bestuurders meer en nieuwe taken krijgen.’

Wim Groot constateert nog twee opvallende tendensen. Als oud lid van een raad van toezichthouders weet hij dat veel toezichthouders zich de laatste tijd indekken door een aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten. Daarnaast brengt hij deze hele discussie in verband met de al jaren gevoerde discussie over het feit dat de topsalarissen van topbestuurders niet meer mag zijn dan het salaris van de minister-president, 160 duizend euro. ‘Als je nu kijkt waarvoor de bestuurders uiteindelijk persoonlijk financieel aansprakelijk kunnen worden gesteld dan staat dit tot geen vergelijk tot de financiële aansprakelijkheid van een minister. Ik zie Balkenende niet zo snel uit eigen zak het financieringstekort financieren. Daarmee wordt er in mijn ogen ook bewezen dat de discussie over de topsalarissen hetzelfde is als het vergelijken is van appels met peren.’