Hoe kunnen foto’s van je dierbare, liggend in een ziekenhuisbed aan slangen en monitoren, de gedachten aan de overledene verrijken? Belangrijk is, zegt docent Sociaal Werk en rouwtherapeut Herman de Mönnink, ‘dat mensen na het overlijden niet blijven zitten met vragen, met de angst over hoe erg hun dierbare heeft geleden of met schuldgevoelens over dat zij zelf te weinig hebben gedaan.’ Juist omdat met deze coronaziekte de zorg en zelfs het overlijden vaak op afstand plaatsvindt, is het risico groot dat nabestaanden niet waardig kunnen rouwen.

Op afstand

‘Wat mij opvalt, is dat mensen en ook professionals in de zorg enorm onthand voelen doordat alles op afstand is’, zegt de Mönnink. ‘Nabestaanden worden weggehouden bij de zorg voor de coronapatiënt vanwege besmettingsgevaar en de uitvaart kan alleen met een minimaal aantal mensen plaatsvinden. ‘De natuurlijke behoefte om te rouwen over je verloren dierbare wordt zo voor veel mensen ‘gefrustreerd’. Een grote groep nabestaanden blijft zo achter in een mist van onwetendheid, angst en schuld. Mensen hebben een natuurlijke behoefte om zintuigelijk afscheid te nemen, door te zien, te voelen te horen. Dat wordt op een heel belangrijk levensmoment geblokkeerd.’

Vragen beantwoorden

Nabestaanden kunnen geholpen zijn met foto’s van de zorg voor hun dierbare en ja, ook van het overlijden. De Mönnink: ‘Juist bij abrupte ervaringen met overlijden kan het belangrijk zijn dat er achteraf vragen beantwoord kunnen worden. Zodanig dat de nabestaande een realistisch beeld krijgt, hoe erg dat ook kan zijn, van wat er is gebeurd. Erger is het als nabestaanden niet kunnen rouwen omdat ze bijvoorbeeld vastzitten in fantasieën over hoe erg hun dierbare heeft geleden of met het schuldgevoel dat ze vader eerder uit het verpleeghuis hadden moeten halen.’

Feitelijke reconstructie

De Mönnink is er voorstander van dat zorgpersoneel het zorgproces van coronapatiënten in isolatie digitaal en op foto’s vastlegt. Dat gebeurt in veel ziekenhuizen al met zorg-dagboeken. ‘Nu gaat het er om dat er ook een fotoschouw beschikbaar is als onderdeel van de nazorg aan patiënten en nabestaanden. Het gebruik van de foto’s begint met de vraag van de nabestaande. Met behulp van de foto’s kun je een feitelijke reconstructie maken van wat is gebeurd.’

Laagdrempelig

Vooral sociaal werkers hebben volgens De Mönnink een belangrijke taak om mensen te helpen met het antwoord op vragen, met het verwerken van schuldgevoelens en met gesprekken over waarom het zo moeilijk is om te rouwen over je dierbare. ‘Een sociaal werker wordt gezien als een laagdrempelige hulpverlener. Je hoeft niet direct naar een psychiater in de ggz met deze problemen, het is geen stoornis. Sociaal werkers zijn competent om met dit soort vragen om te gaan, als ze in de opleiding bekend worden met verlieskunde en met het omgaan van het instrument fotoschouw.’

Verdiepend

Deze taak maakt het sociaal werk verdiepend. Een aspect dat altijd onderdeel is geweest van het sociaal werk, vindt De Mönnink, maar dat steeds meer naar de achtergrond verdwijnt omdat het werk van de sociaal professional is teruggebracht tot indicatietaken voor de tweedelijns zorg. ‘Onterecht. We krijgen te maken met psychosociale gevolgen van deze coronacrisis. Laten we dan in de eerste lijn, in de wijk, nazorg aanbieden aan mensen die ondersteuning nodig hebben na corona. We hoeven niet alles te medicaliseren en iedereen gelijk door te verwijzen naar de ggz.’

Herman de Mönnink schreef onder andere dit boek over Verlieskunde.