Het is een koude zondagochtend. Gids Jan de Jonge

bereidt zich bij metrostation Ganzenhoef in Amsterdam Zuidoost – beter bekend

als de Bijlmermeer – voor op zijn zoveelste ‘kerkenexcursie’. Die leidt langs de

vele kerken die noodgedwongen in kille parkeergarages, flats of buurthuizen

verblijven. Jan kent de ‘religieuze nood’ in de Bijlmermeer als geen ander. Hij

is een kenner van de buurt en was de eerste die structureel gebedsruimtes ging

zoeken voor de noodlijdende kerken. Jan: ‘Omdat hier geen gebedsaccommodaties

zijn, zorg ik er al zo’n twintig jaar voor dat afgeschreven panden als

gezondheidscentra of buurtclubs blijven bestaan voor de kerken.’ Dan trekt Jan

de buurt in. Hij vertelt dat de Bijlmermeer zo’n vijfenzeventig kerken telt.

‘Vele huizen vaak in vervallen gebouwen en worden met sloop bedreigd.’

De wanhoop nabij

De Bijlmer kent een lange kerkgeschiedenis. Met het vooruitzicht op een

indrukwekkend woonproject voor forenzen had niemand die in de jaren zestig

voorzien. In plaats van fortuinlijke yuppen deed een gekleurde ‘lage’ sociale

klasse haar intrede in de moderne wijk. Deze groep nam een fors aantal religies

met zich mee. Amsterdam zat met de handen in het haar. Met het oog op een

‘prestigieus’ Bijlmerproject had deze geen rekening gehouden met de behoefte van

de nieuwe bewoners aan kerkruimtes. Collectieve ruimtes van flats, etages,

buurthuizen en parkeergarages werden daarom noodgedwongen omgetoverd tot

gebedsruimtes. De diensten zorgden voor veel geluids- en parkeeroverlast

waardoor de behoefte aan degelijke ruimtes voor kerken steeds meer toenam.

Omdat Jan, oud-fractievoorzitter van het CDA bij de deelraad Zuidoost, dé

man was die zich druk maakte over het ruimtegebrek, kwamen veel gelovigen bij

hem over de vloer om mogelijkheden voor accommodaties te bespreken. Veel

deelraadsleden waren het volgens Jan zat dat ‘die zwartjes’ continu bij hem in

de fractiekamer langskwamen. Via een ‘oprotpremie’ van de deelraad stichtte Jan

uiteindelijk het Interkerkelijk Nieuwkomers Steunpunt (INS) om zich te ontfermen

over de verschillende religieuze groepen.

Jan wandelt over slingerende weggetjes langs metershoge flats naar de

Ghanese kerk True Teachings Of Christ Temple (TTCT) onder parkeergarage Grunder.

Van buitenaf gezien doet deze gebedstempel denken aan een soort buurthonk voor

jongeren. ‘Dit is één van de vele kerken die binnenkort tegen de vlakte gaat

want het gebouwtje moet plaatsmaken voor bedrijven,’ roept Jan over zijn

schouder. Dan wijst hij naar de braakliggende grond naast het gebouw. ‘Het is de

bedoeling dat de kerk hier een plekje krijgt, de huurprijs van het nieuwe

onderkomen is echter te hoog. De kerkelijken gaan er vanuit dat de deelraad met

een oplossing komt, maar ik zie het niet rooskleurig in. Ik verwacht dat ze hier

voor de bulldozers gaan liggen, ze zijn de wanhoop nabij.’

Verzamelgebouwen

Na vele zegeningen van kerkgangers van de TTCT, zet Jan met ferme tred zijn

rondleiding voort. Af en toe wijst hij naar bouwvallige bedehuizen of groet

voorbijgangers. Onderweg vertelt hij bezorgd dat er meer aandacht voor

‘religieus Zuidoost’ zou moeten komen. ‘De kerken spelen een belangrijke rol

voor een groot deel van de migranten in de Bijlmermeer. Het zijn naast

religieuze plekken, ook basisgemeenschappen die onder andere helpen bij het

vinden van werk of praatgroepen ontvangen om persoonlijke problemen bespreken.

Te denken valt ook aan kinderopvang of computer- en Nederlandse les.’ Acht jaar

geleden gaf het rapport ‘Geloven in de Bijlmer’, geschreven in opdracht van de

Adviescommissie Sociale Vernieuwing van het ministerie van Binnenlandse Zaken,

ook aan dat kerken van groot belang zijn voor het welzijn van de betrokkenen. In

totaal is zo’n tien procent van de Bijlmerbevolking actief betrokken bij een

religieuze organisatie.

Jan vertelt dat de ‘religieuze nood’ de deelraad ook niet echt kwalijk is

te nemen. ‘Bij de beginfase van de Bijlmer had niemand in verband met de

ontkerkelijking voorzien dat de bevolking hier wél behoefte had aan kerken. Het

deelraadbestuur zag ook wel in dat de kerken hier bijna uit hun voegen barsten

en hebben huisvesting in scholen, buurthuizen of units in parkeergarages

geregeld. Helaas is in al die tijd slechts één degelijke kerk van de grond

gekomen, de Nieuwe Stad.’

Richting de Nieuwe Stad is het enige kerkverzamelgebouw voor protestanten

en katholieken te vinden. Dit kolossale gebouw op het Luthilliplein herbergt

vier kerkgenootschappen en zes huurkerken. Een collectief gebouw wordt als

mogelijke oplossing gezien voor de kerken die met huisvestingsproblemen kampen.

Zo’n vijf jaar geleden kwam de deelraad met het plan om drie nieuwe

kerkverzamelgebouwen voor een grote groep Afrikaanse christenen te realiseren.

Maar wanneer deze er komen is nog onduidelijk.

Jan herenigt zich bij de ingang van de Nieuwe Stad waar zojuist een groepje

mannen een Perzisch tapijt naar binnen draagt. Hij fronst zijn wenkbrauwen en

zucht bij de vraag wat hij van het plan vindt om drie nieuwe

kerkverzamelgebouwen te realiseren. ‘Ik zie het niet van de grond komen, het is

een concept dat al jaren op tafel ligt. De kerken kunnen de grote som geld niet

betalen, die gebouwen gaan in de miljoenen lopen. Ik denk wel eens dat de

deelraad iedereen een rad voor ogen draait. Met het plan willen de bestuursleden

vooral voor de verkiezingen scoren. Maar we moeten nu even opschieten, anders

missen we de eerstvolgende dienst.’

Sociale functie

Marie-Louise Boel is projectmanager kerkverzamelgebouwen bij de deelraad

Zuidoost. ‘De bedoeling is dat de kerken de gebouwen zelf kopen en de ruimtes

delen. Het bedrag ligt tegenwoordig rond de 6,5 miljoen euro per kerkgebouw.’

Omdat het voor de meeste kerken financieel niet is op te brengen, zoekt zij naar

alternatieve mogelijkheden. Daarbij denkt zij aan de mogelijkheid om de ruimtes

een deel van de week onder te verhuren. ‘Of de grondprijs kan verlaagd worden,

maar ook de hulp van wereldwijde zusterorganisaties zou kunnen worden

ingeroepen. We proberen tevens subsidies aan te vragen voor de bouwkosten.’ Het

is volgens haar een ingewikkelde kwestie. ‘We kampen met ruimtegebrek en hebben

met veel verschillende gezindtes te maken. Daarbij komt dat onze kerkgangers

veelal ongeschoold zijn en niet gewend om te vergaderen of zich met allerlei

procedures bezig te houden. We willen alles goed op een rijtje zetten om

managementproblemen of faillissementen te voorkomen.’

Na een vluchtig bezoek aan een Indonesische kerkdienst, neemt Jan weer de

leiding. Onderweg vertelt hij nog eens dat hij het plan van de deelraad somber

inziet. Tenzij het bestuur het ‘doemdenken’ doorbreekt: ‘De deelraad beroept

zich op de scheiding tussen kerk en staat waardoor er geen subsidies aan kerken

worden verleend. Ik ben er voorstander van om die wel vrij te maken voor

maatschappelijke doeleinden van kerken als kinderopvang of praatgroepen, maar

niet voor erediensten.’

Ook het rapport uit 1994 stelde vast dat de scheiding van kerk en staat

geen belemmering hoeft te vormen voor lokaal bestuur om een inventief beleid te

ontwikkelen. Dat religieuze organisaties een belangrijke rol spelen bij het

maatschappelijk welzijn, dwingt volgens de onderzoekers tot het bevorderen van

een klimaat waarin religieuze groepen meer werk kunnen maken van hun sociale

functie.

Zwijgend loopt Jan via allerlei weggetjes naar parkeergarage Echtenstein

waaronder drie kerken gehuisvest zijn. Binnen geleidt co-pastor Siegfried Sint

Jago van Filadelfia Church hem naar een aantal tuinstoelen in de zaal. Met vol

enthousiasme praat het tweetal over ‘religieus Zuidoost’. Sint Jago: ‘Er zou

meer aandacht voor de kerken moeten komen want die hebben hier al heel wat

problemen opgelost. Zo gebeurt het dat criminelen zich bekeren en hun zonden de

rug toekeren. Daarbij komt dat een parkeergarage natuurlijk geen waardige plek

is voor een kerk die het koninkrijk Gods vertegenwoordigt.’/Judith

Kuneken