‘Voor veel mensen zijn de regels te ingewikkeld en bovendien wordt te weinig rekening gehouden met de psychologie van mensen. Het onbedoelde gevolg is dat schuldenaren soms gedwongen zijn nog meer schulden te maken’, staat in het rapport. Daar komt nog bij dat iemand die financieel zelfredzaam wil zijn, voldoende moet kunnen lezen, schrijven en rekenen. In Nederland wonen echter 2,5 miljoen laaggeletterden van zestien jaar en ouder. Voor hen is een goed financieel beheer dus al snel te moeilijk.

Persoonlijkheid

Uit de Verkenning blijkt dat daarnaast ook persoonlijkheid een belangrijke rol speelt bij het krijgen van problematische schulden. ‘Mensen met een vermijdend karakter en mensen met weinig zelfcontrole lopen een beduidend grotere kans lopen op financiële problemen. Ze zijn eerder geneigd problemen te ontkennen, teveel geld uit te geven en niet op tijd maatregelen te nemen.’

Zelfcontrole

Tor slot zouden ook stress en armoede een negatieve invloed hebben. ‘Als gevolg van stress en armoede denken mensen minder lang over beslissingen na, laten zij zich sterker leiden door de acute problemen van het moment en wordt hun zelfcontrole minder. Problematische schulden zijn natuurlijk bij uitstek een bron van armoede en stress. Dus juist op het moment dat het extra belangrijk is geen domme dingen te doen, gaan psychologische mechanismen spelen die het moeilijker maken verstandige financiële besluiten te nemen en de lange termijn voor ogen te houden. Zo kan een neerwaartse spiraal ontstaan.’

Eigen verantwoordelijkheid

De onderzoekers vragen zich nu af of het hebben van problematische schulden ook wel altijd de eigen schuld van de schuldeigenaren is. ‘Eigen verantwoordelijkheid moet  het uitgangspunt blijven. Wel moeten we ons realiseren dat het burgers soms moeilijk wordt gemaakt om die verantwoordelijkheid ook waar te maken, dat niet iedereen in gelijke mate beschikt over de daartoe vereiste mentale kenmerken en vermogens, en dat psychologische mechanismen de zaken nog eens kunnen bemoeilijken. Goed beleid houdt hiermee rekening.’

Staatssecretaris Jetta Klijnsma heeft een budget van 7,5 miljoen euro extra beschikbaar gesteld voor schuldhulpverlening. Doel is dat mensen die hun problematische schulden niet zelf op kunnen lossen vaker op een passende manier geholpen kunnen worden. Lees meer>>

Laagdrempelig

Om goed beleid te realiseren, zijn in de Verkenning drie aanbevelingen opgenomen. Ten eerste moet de overheid voorkomen dat mensen onnodig in financiële problemen komen. Dit kan door keuzes zo in te richten dat mensen relatief makkelijk uitkomen bij de optie die voor hen financieel gezien waarschijnlijk het beste is. Als voorbeeld wordt genoemd de standaardoptie van een huwelijk te  veranderen van ‘gemeenschap van goederen’ naar ‘beperkte gemeenschap’. Ten tweede is het belangrijk dat als mensen toch in problematische schulden (dreigen te) komen, er eerder contact gelegd wordt tussen schuldenaar en hulpverlener. Dit kan door de schuldhulpverlening laagdrempeliger te maken en door meer werk te maken van vroeg signalering. Tot slot beveelt de Verkenning de overheid aan om haar bijzondere bevoegdheid tot invordering pas in te zetten als blijkt dat de schuldenaren ook voldoende middelen hebben om hun schulden aan de overheid af te betalen. Anders kan het gevolg zijn dat schuldenaren onder het bestaansminimum uitkomen en daardoor welhaast gedwongen zijn om nieuwe schulden te maken.