Hoe krijg je mensen met schulden weer in beweging? Deze vraag stond centraal bij de deelsessie van Nadja Jungmann en Judith Wolf tijdens het Zorg+Welzijn congres Armoede en Schulden doorgrond op woensdag 30 oktober. De focus lag tijdens het congres op de vraag wat stress doet met mensen, en speciaal met mensen die – langdurig – in de schulden zitten. Gemiddeld zitten mensen vijf jaar in de schulden als ze bij de schuldhulpverlening aankloppen. Ze hebben dan – gemiddeld – zo’n 40.000 euro aan schulden bij – gemiddeld – veertien schuldeisers.

Gezondheid

Stress leidt tot verstoring van de denk- en doen functies van mensen. Dat geldt voor alle vormen van stress, zoals burn-out, rouw en ook als je langdurig in de schulden zit. Jungmann, Lector Schulden & Incasso, Hogeschool Utrecht, en Wolf, hoogleraar maatschappelijke zorg, betogen in hun presentatie dat stress leidt tot veel slechte effecten voor mensen in de schuldhulpverlening. De gezondheid wordt aangetast, de motivatie en activiteit van cliënten nemen sterk af, evenals het cognitieve en emotionele functioneren; mensen worden depressief.

Effecten van stress

‘Voor professionals in de schuldhulpverlening is het belangrijk dat ze zicht krijgen op deze effecten van stress’, zegt Wolf. ‘Zij krijgen te maken met cliënten die geen werk hebben, moeite hebben met de opvoeding van kinderen, problemen hebben in hun relatie en met veel lichamelijke klachten bij de huisarts zitten.’ Professionals moeten zich ervan bewust zijn dat al deze problemen geen afzonderlijke hulpdomeinen zijn, maar dat je op alle domeinen stappen kunt zetten, aldus Nadja Jungmann. ‘Je steekt als begeleider als het ware een satéprikker door alle problemen om alles aan elkaar te rijgen.’

Schaap met vijf poten

‘Ik vind dat lastig’, antwoordt een professional uit de zaal. ‘Ik ben sociaal raadsvrouw en schuldhulpverlener, maar geen maatschappelijk werker.’ Judith Wolf erkent de spagaat waarin professionals kunnen raken: ‘We kunnen niet het schaap met de vijf poten zijn. Het is wel nodig dat je als specialist het besef hebt van wat er allemaal gebeurt met jouw cliënt die wordt beheerst door emotionele stress. Dat je begrijpt waarom hij niet gemotiveerd is en niet op afspraken verschijnt.’

Onmacht

Dat betekent niet dat je niet duidelijk kunt maken aan de cliënt dat zijn afwezigheid op afspraken ook gevolgen heeft, maakt Nadja Jungmann duidelijk. ‘Maar je moet niet direct deze onmacht van je cliënt veroordelen. Dat begint al bij hoe je jouw vragen formuleert over het niet verschijnen op de afspraak. Wij vragen direct: “Waarom ben je niet op die afspraak verschenen?” De cliënt schiet meteen in de defensie. Je kunt ook zeggen: “Je bent niet geweest, hoe kijk je daar nu op terug?” Dan krijg je een heel ander gesprek en een andere interactie met deze persoon. Je nodigt jouw cliënt uit om zijn handelen toe te lichten. De cliënt krijgt ruimte om zelf een keuze te maken en daarmee is hij een meer gelijkwaardig deelnemer.’

Tafeltje Dekje

Een professional in de zaal gooit in de groep dat het juist beter is om meer taken over te nemen van cliënten. ‘Dat is afhankelijk van de mate waarin mensen in staat zijn om zichzelf te sturen,’ antwoordt Judith Wolf. En dus moeten professionals kijken naar de persoon van de cliënt; wat kan hij of zij zelf en waar heeft hij compensatie of ondersteuning in het leven bij nodig. ‘Dat kan een wandelstok zijn, vrienden of buren, of gewoon Tafeltje Dekje. Het gaat er om dat je als professional met jouw cliënt zoekt naar hoe de cliënt een goed leven heeft en wat daarvoor nodig is.’

Stress-sensitieve dienstverlening

En weer is de conclusie tijdens de deelsessie van het congres dat de professional zicht moet houden op de individuele situatie van de cliënt. Judith Wolf heeft daarvoor de methode Krachtwerk ontwikkeld; professionals ondersteunen hun cliënten bij het vinden van een door de cliënt gewenste kwaliteit van leven. Nadja Jungmann is de grondlegger van de “stress-sensitieve dienstverlening” bij schuldhulpverlening, waarin ze ook trainingen geeft.

Waarschuwingen

Toch zijn er zeker ook situaties waarin mensen – nog – niet te benaderen zijn voor hulp of begeleiding bij schulden, erkennen Jungmann en Wolf. En de hulpverlening wordt toch meer complex als er bij de cliënt sprake is van beperkingen, zoals lvb, psychische stoornis of als kinderen in een gezin verwaarloosd worden. ‘Je houdt altijd je professionele verantwoordelijkheid om specialistische hulp in te roepen’, zegt Judith Wolf. ‘Dan nog is het belangrijk hoe je de hulpvraag naar de cliënt insteekt’, vult Nadja Jungmann aan. ‘Je kunt zeggen dat je Veilig Thuis wilt inschakelen, maar je kunt ook naast de persoon gaan staan en hem uitleggen dat hij zelf de mogelijkheid heeft om een keuze te maken voor de hulp die nodig is. Het gebeurt nog al te vaak dat professionals met goedbedoelde waarschuwingen hun cliënten naar gedwongen hulp duwen.’

Meer weten over stress-sensitief werken van Nadja Jungmann>>

Meer weten over Krachtwerk van Judith Wolf>>