Als de avond vordert en de drank rijkelijk vloeit, dan kan het zo maar gebeuren dat een wat oudere collega haar arm om een stagiair heen slaat en een joviale opmerking maakt over zijn leuke krullen. Of na het etentje zelfs even lachend bij hem op schoot gaat zitten. ‘Moet kunnen’, zegt de een. ‘Verschrikkelijk’, zegt de ander.

Objectief kijken

Djoeke Ardon, projectleider huiselijk geweld, seksueel geweld en sociale veiligheid bij Movisie, herkent dit soort reacties. ‘Het lijkt vaak alsof er maar twee reacties mogelijk zijn bij grensoverschrijdend gedrag. De ene helft zegt dat er echt niks meer mag tegenwoordig en de andere helft voelt zich juist onvoldoende gehoord. De webapp helpt om af te komen van dit onder- of juist overreageren. De app helpt om objectiever te kijken.’

Ongelijkwaardigheid op de werkvloer

Ardon ontwikkelde de webapp Grenzen op het werk samen met senior projectleider Saskia Daru. Tijdens het ontwikkeltraject hoorden ze het voorval van de stagiair in kwestie. ‘Juist omdat het in de werkomgeving gebeurt’, zegt Ardon, ‘zitten er vele kanten aan. Als er al over seksueel grensoverschrijdend wordt gesproken, dan gaat het meestal over de vraag of er sprake was van toestemming. Maar op de werkvloer speelt daarnaast ook of er wel sprake is van gelijkwaardigheid. En dat hangt weer samen met of de eventuele toestemming wel echt vrijwillig is gegeven.’

Oordeel van de app

Als je de nieuwe web app gebruikt, dan kun je een situatie die je zelf meemaakte of die je zag gebeuren nalopen aan de hand van een aantal vragen. Die hebben te maken met deze aspecten: toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, impact en omgeving. ‘Als je alle vragen beantwoord hebt’, legt Daru uit, ‘dan beoordeelt de app of er inderdaad sprake is van grensoverschrijding of niet.’

Kleurcodes

De app koppelt er per aspect een kleurcode aan die varieert van groen (er lijkt geen grens overschreden) tot en met rood (ernstig over de grens). De deeloordelen leiden samen tot een overkoepelende kleurcode met bijbehorend advies. Ardon: ‘Het advies is toegesneden op of jij degene was die het zag gebeuren, die het overkwam of die zich afvraagt of je een grens over bent gegaan met je eigen gedrag.’

Melding

Had je zelf te maken met ernstig overschrijdend gedrag, dan staat er in het advies ook informatie over bij welke instanties je terecht kunt voor een melding en hulp, vertelt Ardon. ‘We hebben voor de adviezen heel veel informatie die op verschillende plekken stond gebundeld.’ De kleurcodes en de systematiek erachter zijn gebaseerd op een referentiekader, zoals die ook worden gebruikt in het Vlaggensysteem om seksueel gedrag van kinderen te beoordelen en de methodiek RelatieWijs, waarover je meer kunt lezen in dit artikel.

Laagdrempelig

Ardon merkt dat er echt behoefte is aan een laagdrempelige app zoals deze. ‘Toen de app online ging hadden we één post op LinkedIn gezet en die was in no-time 20.000 bekeken. Je kunt de app als individuele werknemer zonder iets te hoeven downloaden gratis gebruiken. De app is bedoeld voor iedereen op alle werkvloeren: van de horeca tot de bouw, van zorginstelling tot kantoortuin. En voor organisaties die met dit thema aan de slag zijn, is het heel makkelijk te incorporeren in bestaande programma’s.’

Kerstborrel

Hoe verhelderend de app werkt, wordt duidelijk aan de hand van een andere situatie waar de meeste mensen direct een beeld bij krijgen: de kerstborrel waarop een leidinggevende en een medewerker het zichtbaar naar hun zin hebben samen en er op een gegeven moment tussenuit piepen. Veel mensen hebben hier direct een oordeel over, zegt Daru. ‘Maar de vraag is: waar kom je op uit als je de criteria in de app langsloopt?’

Extra lading

‘Dit voorbeeld is op het vlak van toestemming vast geen probleemsituatie. Maar er kan wel sprake zijn geweest van manipulatie, en de kans dat dat samenhing met ongelijkwaardigheid is groot. Zeker als er een hiërarchisch verschil is tussen de collega’s. Dan zit het ook niet goed met de mate van vrijwilligheid. Er zitten in de app ook vragen over de impact die de gebeurtenis heeft. In dit geval weten alle collega’s wat er gebeurd is en dat geeft een extra lading.’

Naderhand afstemmen

Al met al kunnen hier dus toch grenzen overschreden zijn. ‘Hoe verhouden deze twee mensen zich tot elkaar als ze elkaar in het nieuwe jaar weer tegenkomen?’ vraagt Ardon zich hardop af. ‘Het advies van de app geeft ook handvatten om naderhand op een goede manier af te stemmen met elkaar, zodat het voor allebei leuk blijft op het werk.’

Weglachen

Ga je met de criteria van de app naar de situatie van de leidinggevende en de stagiair kijken, dan zie je in no-time dat hier grenzen overschreden worden. Maar het wordt op de werkvloer niet altijd als zodanig gekwalificeerd, het wordt vaak weggelachen. De app helpt je om dit soort situaties objectiever te bekijken. Door het daarover te hebben, kan er ruimte ontstaan waarin een omstander in zo’n situatie iets kan zeggen om de stagiaire te beschermen.

Troosten

Een laatste voorval, dat ook ter sprake kwam in het ontwikkeltraject van de app, maakt duidelijk hoe het gebruik van de app kan helpen om zaken bespreekbaar te maken. Daru: ‘Een hulpverlener had net te horen had gekregen dat een cliënt waar ze jarenlang mee had gewerkt was overleden. De hulpverlener werd heel stevig vastgepakt door een collega die haar wilde troosten.’

Teamafspraken

‘Die knuffel riep een ongemakkelijk gevoel op. Maar het was waarschijnlijk goed bedoeld, dus vond de hulpverlener het lastig om er iets van te zeggen. In de app pluis je zo’n gebeurtenis uit, en zie je dat dit gedrag bij het criterium toestemming geen groene vlag krijgt. Dat maakt het makkelijker om er nog eens op terug te komen. Je kunt zeggen dat je het vervelend vond dat de ander niet eerst even zoiets zei als “Wil je een knuffel”. Als team kun je dan bijvoorbeeld afspreken dat je elkaar altijd even toestemming vraagt voor lichamelijk contact.’

Armen spreiden

Ardon sluit af: ‘Die toestemming hoeft niet heel formeel, met woorden. Het kan bijvoorbeeld ook door je armen te spreiden en te kijken of de ander daarop ingaat of niet. En je ziet aan dit voorbeeld ook dat gedrag dat de grens over gaat niet meteen een heel zwaar stempel hoeft te krijgen. Het is helemaal niet zo dat er nooit meer lichamelijk contact zou mogen zijn. Door het er gewoon over te hebben met elkaar en het af te stemmen kan er juist weer meer ruimte ontstaan.’