In veel wijken, dorpen en steden kom je ze tegen: elegante sofa’s van beton, bekleed met kleurige mozaïeken. Ieder exemplaar is uniek met een eigen patroon, de een nog mooier dan de ander. De banken zijn bedacht door schrijfster en cabaretière Karin Bruers. Met haar sociale onderneming Social Sofa bindt de Tilburgse sinds 2006 de strijd aan tegen sociale verkilling – tot ver over de landsgrenzen heen.

Duvelhok

Social Sofa is gevestigd in het Duvelhok, de oudste textielfabriek in het centrum van Tilburg. Bruers kocht het vervallen rijksmonument, dat ze mede dankzij subsidies duurzaam restaureerde en toekomstbestendig maakte, in 2014. Behalve de thuisbasis voor Social Sofa, is het Duvelhok vooral een sociale en artistieke ontmoetingsplek in het Tilburgse Veemarktkwartier en weerspiegeling van veel zaken waar Karin zich mee bezig houdt als ze niet schrijft of op het podium staat. Een deel van het pand wordt verhuurd aan creatieve bedrijfjes en stichtingen. ‘Als onze samenleving meer zou zorgen, de belangrijkste taak die we volgens mij hebben, is er een veel vriendelijkere samenleving.’

Evilness

Het Duvelhok is een beetje als een dorp in de stad, een plek waar mensen zich welkom voelen, elkaar kennen en kunnen bijpraten. Bruers: ‘Ontmoeten is nodig om elkaar te leren kennen, zodat je kunt inschatten hoe de ander is. Het is goed als je risico’s kunt inschatten van de mensen in jouw buurt. Kun je dat niet, dan voel je je onveilig. In veel mensen schuilt iets slechts, er is evilness. Dus moet je elkaars oren en ogen zijn, naast elkaar staan, er zijn voor de ander. Alles draait om cohesie. Wanneer de cohesie goed is, dan is het veilig samenleven. Vervelende mensen worden dan teruggefloten. Dat heb ik in Spanje ervaren, waar ik tien jaar heb gewoond. Mensen leven daar meer buiten en maken vaker een praatje met elkaar, kennen elkaar. Het is een organische manier van samenleven die ik nastreef met Social Sofa.’

Ontmoeten is een stap te ver

Social Sofa zit in feite nog vóór het ontmoeten, zegt Bruers, want ontmoeten is voor veel mensen vaak een stap te ver. ‘Een ontmoeting vergt nogal wat aan sociale vaardigheden, zeker van mensen die de samenleving als één grote bedreiging zien. Als je veel hebt meegemaakt, is het opendoen van de voordeur al een enorme hobbel. Daarom is ons motto “zitten en zien”. De samenleving zien bewegen en de energie van mensen om je heen voelen. Dat alleen al doet heel veel, maakt sociaal weerbaarder.’

Geen therapie nodig

Social Sofa begon met haar moeder, vertelt Bruers. ‘Wanneer ze naar mijn huis wandelde, rustte ze halverwege even uit op een bankje. Op een dag kwam mijn moeder compleet uitgeput bij me aan, want het bankje waarop ze altijd uitrustte was weggehaald vanwege klachten over overlast. Ik vroeg waarom ze niet op een ander bankje was gaan zitten. “Omdat ze er niet staan”, zei mijn moeder. Ik ben gaan rondfietsen en ze had gelijk. In de hele wijk was geen bankje meer te vinden. Zelfs niet bij het speeltuintje. Dat krijg je dus als je de samenleving overlaat aan klagers. Dan kom je in sociale woestijn te wonen. Weg cohesie. Mensen hebben therapie nodig omdat het slecht met ze gaat. Onzin. Die mensen hebben geen therapie nodig, ze hebben elkáár nodig.’

Duizend bankjes

In de week van het voorval met haar moeder was Bruers toevallig als dagvoorzitter aanwezig bij een debat over sociale verkilling. ‘Ik heb toen tegen de aanwezige bestuurders gezegd: “Zet eerst maar eens duizend bankjes terug voordat jullie weer een festival uit de grond stampen”. Een week later belde de wethouder mij met de vraag of ik zo’n duizend-banken project zou willen doen. Daarmee is het begonnen. Behalve “gewone” bankjes, wilde ik ook een icoon maken, dat werd uiteindelijk de sofa. Om draagkracht te creëren organiseerde ik een diner voor grote ondernemers, burgemeester en wethouders. Na afloop bestelden zij 25 sofa’s, één voor elke wijk in Tilburg.’

Afstand tot de arbeidsmarkt

‘Die eerste sofa’s heb ik allemaal zelf gemaakt, met veel hulp van vrienden en mijn moeder. Daarna bleven bestellingen voor de sofa’s binnenkomen, ook vanuit andere dorpen en steden en uit andere landen: Zwitserland, Andorra, Duitsland, België, Engeland, Zuid-Afrika, Afghanistan, Amerika. In binnen- en buitenland staan zo’n tweeduizend Social Sofa’s. Inmiddels hebben we vier ateliers in Nederland waar mensen met afstand tot de arbeidsmarkt banken mozaïeken. Ik heb vijf mensen in vaste dienst en hier in het Duvelhok heb ik een aantal mensen die vrijwillig komen mozaïeken, op hun eigen tempo, zonder druk. Dat werkt heel helend. Ook geven we regelmatig workshops of zetten desgevraagd een pop-upatelier neer zodat buurtbewoners zelf hun bank kunnen mozaïeken.’

Blijf bij je bedoeling

Volgens Bruers zijn het de sociale ondernemers die de wereld gaan veranderen. Zij zwemmen tegen de stroom in en durven hun kop boven het maaiveld uit te steken. ‘Het is belangrijk om te weten wat in het leven belangrijk is’, benadrukt ze. ‘En wanneer je jouw bedoeling hebt gevonden, laat die dan niet vertroebelen. Blijf bij je bedoeling. We hebben bijvoorbeeld een bank met laptopoplader ontworpen, maar daar gaan we niet mee verder, want daarmee raken we te ver van onze bedoeling vandaan. We verkopen geen product, we zijn ’we don’t tell, we show’ activisten.’ Ze vervolgt: ‘Er worden sofa’s die als twee druppels water op de onze lijken voor veel geld verkocht door partijen die niets met ons te maken hebben. Aan de ene kant baal ik ervan dat die banken met onze goodwill commercieel op de markt komen, maar aan de andere kant helpen die banken ook ons doel te bereiken: hoe meer banken, hoe meer vreugd.’