De discussie over de problemen in de jeugdzorg is weer in volle gang: verschillende adviezen en rapporten gaan vanuit de branche richting Tweede Kamer. ‘Wat de jeugdzorg in het algemeen nu nodig heeft, geldt in het bijzonder voor gezinnen met complexe, meervoudige problematiek: integraal en domeinoverstijgend werken is noodzaak’, zegt Knot-Dickscheit.

‘Gemeenten komen steeds meer in de knel, ook met deze doelgroep. Het is een relatief kleine groep, maar wel een groep die veel vraagt. Financieel, maar vooral ook inhoudelijk. Problematiek in deze gezinnen is immers vaak breed en gestapeld: opvoedingsproblemen, armoede, huisvestingsproblemen, psychische problemen, gezondheidsproblemen.’

Praktische ondersteuning

Het is ook voor hulpverleners zelf lastig om in deze gezinnen tot duurzame oplossingen te komen, erkent Knot-Dickscheit. ‘Je kunt niet aan één knop draaien. Meestal is er naast bijvoorbeeld opvoedingsondersteuning en hulp bij psychische problemen behoefte aan praktische ondersteuning, bijvoorbeeld op het gebied van het huishouden of schulden. Ouders zijn vaak op meerdere vlakken overbelast geraakt. Wat we daarnaast uit onderzoek en de praktijk steeds beter weten, is dat het bij gezinnen met complexe, meervoudige problematiek belangrijk is om met ouders én kinderen in gesprek te gaan. Je hebt niet alleen te maken met de gezinsdynamiek, maar ook met de individuen zelf. Wat heeft een ieder nodig, waar is iemand bij gebaat?’

Focus op het kind

Lange tijd was volgens de universitair hoofddocent de heersende gedachte: help de ouders op de rit, dan herstelt het kind vanzelf. ‘Inmiddels leggen we de focus gelukkig ook steeds meer op het kind zelf. Want veel kinderen uit deze gezinnen zijn beschadigd geraakt, die veren niet zomaar uit zichzelf terug. Het is als hulpverlener belangrijk om bij kinderen alert te zijn op eventueel ontstane gedragsproblemen, psychische of lichamelijke klachten die het gevolg zijn van langdurige stress en onrust in het gezin. Het is de kunst om een kind te laten participeren in de hulpverlening.’

Herziene richtlijn

Het kind een eigen positie laten innemen binnen de hulpverlening is ook meegenomen in de vorig jaar herziene richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Knot-Dickscheit: ‘Zeker in het veld van hulpverlening aan gezinnen met complexe, meervoudige problematiek gaan de wetenschappelijke ontwikkelingen snel: een update van de richtlijn was noodzakelijk. Door de nieuwste kennis en interventies in de richtlijn te verwerken, hebben we een professionaliseringsslag weten te maken waar hulpverleners profijt van kunnen hebben. De richtlijn helpt je als hulpverlener om te reflecteren op je eigen werk, en of wat je doet conform de nieuwste inzichten is.’ 

Gezamenlijke taal

Maar, benadrukt Knot-Dickscheit: de richtlijn is meer dan alleen een handvat voor evidence based werken: de richtlijn geeft alle hulpverleners een gezamenlijke taal. Het geeft transparantie, die je ook kunt inzetten om het samenwerken met ouders te vergemakkelijken. Van iedere richtlijn is immers een ouderversie beschikbaar, waarin ouders kunnen lezen wat ze van wie kunnen verwachten. De richtlijn helpt je om afwegingen te maken. In de herziene versie is meer nadruk op de positie van het kind komen te liggen, en wordt ook het fenomeen goed genoeg ouderschap nog eens benadrukt.’

Boek

In de richtlijn wordt vaak verwezen naar het boek Gezinnen met meervoudige en complexe problemen, waar Knot-Dickscheit in 2019 redactie over voerde, samen met Erik Knorth (emeritus hoogleraar Orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen). ‘Onze doelstelling was om kennis en expertise op een toegankelijke manier te bundelen, zodat hulpverleners er in de praktijk direct mee aan de slag zouden kunnen. Wat we hoopten is ook gebeurd: verschillende opleidingen door het hele land gebruiken het boek. Het laat aan mij zien dat de nood aan specifieke, onderbouwde kennis over werken met deze gezinnen hoog is. Ik ben blij daar in mijn werk als onderzoeker en docent aan bij te mogen dragen.’