Een ‘lelijke moedervlek in de islam’, zo omschreef VVD-politica Ayaan Hirsi Ali de positie van de moslimvrouw eens. Een dergelijke stelling is Naima Azough een doorn in het oog. Het Tweede Kamerlid voor Groen Links ergert zich zichtbaar over de vorm waarin de huidige discussie over de emancipatie van de moslimvrouw gegoten wordt. Tegenwoordig wordt de achtergebleven positie van de moslimvrouw aangehaald om aan te tonen hoe inferieur en ouderwets de religie en cultuur van een minderheidsgroepering zich zou verhouden ten opzichte van de meerderheidscultuur.

De discussie over de emancipatie van de moslimvrouw in de Amsterdamse Nieuwe Kerk haakt in op het huidige minderhedendebat. Aan de positie van de moslimvrouw wordt zelfs de mate van integratie afgemeten. Azough: ‘Maar het aanspreken van de vrouw bij haar emancipatie alleen op haar moslimidentiteit, alsof ze een bedreigde diersoort is, brengt de vrouw in een spagaat. Emancipatie zou dan alleen gerealiseerd kunnen worden door te breken met de islam, met de familie en de gemeenschap. Maar de vrouw heeft meerdere identiteiten. De eenzijdige, negatieve benadering op haar moslimidentiteit, zorgt ervoor dat zij juist die identiteit gaat verdedigen.’ Stop met het politiek gebruik van de islam, stelt Azough. ‘Een dergelijke politieke stellingname corrumpeert de islam en is gevaarlijk voor ons allen.’

Onwetendheid

Azough schetst dat het debat over de positie van de vrouw altijd gepolitiseerd is geweest, zowel in het Oosten als in het Westen, zowel door Arabische regimes als christelijke kolonisten. Zo gebruikt men ten tijde van het kolonialisme de negatieve benadering van de islam als politiek instrument om te komen tot een zelfrechtvaardiging. Christelijke kolonisten keuren het gebruik van de hoofddoek af als achterhaald, maar stellen zich in eigen land te weer tegen de instelling van het vrouwenkiesrecht.

Moderniteit is ook wat het Tweede Kamerlid betreft in de islam te vinden. Immers, aldus Azough, de islam spreekt over rechtvaardigheid en solidariteit. En dat is de basis van de vrouwenemancipatie. Een collega-spreker, dichteres Hafsa Bekri-Lamrani, wijst er fijntjes op dat in Marokko 10,8% van de parlementszetels door vrouwen zijn ingenomen – weinig Europese landen doen dit Marokko na. De veranderingen in het familierecht, de muddanawah, ten gunste van de vrouw, geven verder aan dat een islamitisch land wel degelijk vatbaar is voor moderniteit.

Hoe kan de emancipatie van de moslimvrouw in Nederland bevorderd worden? Moet dat van bovenaf georganiseerd worden, of van onderop? Marylin Haimé, van de directie Coördinatie Integratiebeleid Minderheden, grijpt de gelegenheid aan om het nieuwe, restrictieve vreemdelingenbeleid als een verkapt emancipatiebeleid voor moslimvrouwen te promoten. Immers, de inkomens- en leeftijdseis voor importhuwelijken evenals de in-burgeringsplicht, zorgen dat de moslimvrouw een betere uitgangspositie krijgt in Nederland, meent Haimé. Een vrouw uit het publiek stelt dat het bij moslimvrouwen ontbreekt aan een hoge organisatiegraad. ‘Na de moord op Theo van Gogh, zijn vrouwen lastig gevallen om hun hoofddoek.

Een vrouwenbeweging had zoiets moeten oppikken en dit bij bijvoorbeeld Radar (adviesbureau voor sociale vraagstukken, red.) aanhangig moeten maken. Zo’n organisatie moet proberen de politieke agenda te beïnvloeden.’

En hoe zit het met de wijze waarop VVD-politica Hirsi Ali dit thema aanpakt? ‘Vrouwen voelen zich niet door haar aangesproken,’ meent Rahma Al Hannoufi van het nieuwe vrouwennetwerk Ofra, ‘als je geen respect toont, dan verdien je die ook niet.’ Ofra is een initiatief van vier hoogopgeleide moslimvrouwen ontstaan uit de behoefte om meer het eigen geluid te laten horen.‘We vinden dat er te veel over in plaats van met moslimvrouwen gesproken wordt. We willen ook vrouwen meer mobiliseren.’

Al Hannoufi vindt dat de overheid en gemeenten (zelf)organisaties moeten faciliteren, maar de vrouwen moeten ook zelf aan de slag. Het grote struikelblok bij de emancipatie is niet de islam of de man, benadrukt ze, maar het gebrek aan kennis en taal, met name bij de eerste en een deel van de tweede generatie vrouwen. ‘In de huidige discussie verwarren media en politici religie met cultuur. Maar het gaat vooral om onwetendheid.’ De vinger moet ook naar moslims zelf wijzen, vindt Hannoufi. ‘De onwetendheid zorgt er ook voor dat binnen de gemeenschap sprake is van sociale controle. En die controle wordt vaak ook door de vrouwen zelf in stand gehouden.’

Al Hannoufi is desalniettemin hoopvol over het emancipatieproces van de moslimvrouw. ‘Mijn generatie is al mondiger. Het is een kwestie van tijd. Emancipatie begint voor alles bij jezelf. Je moet je bewust worden van je eigen positie.’