Laurence, een twintiger met een licht verstandelijke beperking, is al jaren verslaafd aan drank. Op het dieptepunt van zijn verslaving was hij zelfs dakloos. Op het moment dat hij de training Sterker dan de kick volgt, woont hij zelfstandig met ambulante begeleiding. De alcohol blijft een probleem, want hij voelt zich regelmatig alleen en gaat dan naar de kroeg. De cafébezoekers maken misbruik van zijn beperking en dagen hem uit om te drinken. Omdat hij regelmatig zijn roes uitslaapt, komt hij vaak te laat op zijn werk en verliest hij uiteindelijk zijn baan.

Stapsgewijs naar motivatie

Tijdens de training brengt Laurence zijn gebruik in beeld en hij leert hoe een verslaving werkt, maar hij begint vooral de voor- en nadelen van zijn verslaving te zien. Zo werkt hij stapsgewijs naar de motivatie om iets aan zijn alcoholgebruik te doen. Het resultaat: hij vermijdt het café, drinkt voortaan twee pilsjes thuis met medeweten van zijn begeleiding en heeft weer een baan gevonden. De training wordt afgesloten met een certificaat. Laurence draagt sinds die tijd een pasje bij zich waarop staat dat hij minder wil drinken en dat hij kan bellen met zijn broer wanneer hij aandrang krijgt tot drinken. De zogenaamde Pas-Op-Pas is een van de hulpmiddelen uit de training, die Laurence kunnen helpen om niet te veel alcohol te gebruiken.

Minder kans op terugval

Autonome motivatie is de sleutel bij Sterker dan de kick. Niet de doelstellingen van de professional zijn het uitgangspunt, maar samen tot inzicht komen in de wensen en het gedrag van de deelnemer. Samenwerking en eigen verantwoordelijkheid van de deelnemer staan centraal. De persoon moet zelf iets aan zijn verslaving willen veranderen en niet vanuit gecontroleerde motivatie, waarbij je iets doet vanwege straffen, belonen of druk vanuit je omgeving, omdat hulpverleners of familie je pushen. ‘Mensen die beslissingen nemen vanuit een intrinsieke motivatie, hebben minder kans op terugval. Dat geldt natuurlijk voor iedereen, maar voor mensen met een lvb was er nog geen motivatietraining’, vertelt Luciënne Heerkens.

Kwetsbaar

Waarom zijn juist mensen met een lvb kwetsbaar als het gaat om verslaving? Heerkens: ‘Uit onderzoek blijkt dat zij net iets minder vaak middelen gebruiken dan mensen zonder verstandelijke beperking, maar als zij gebruiken, is de kans op verslaving groter. De oorzaak hiervan heeft verschillende bio-psycho-sociale redenen, zoals genetische aanleg maar ook de structuur van je hersenen en het minder goed kunnen inschatten van de gevolgen op lange termijn. Als het gaat om sociale factoren dan zijn mensen met een lvb vaak makkelijk beïnvloedbaar. Zij kunnen moeilijker nee zeggen in een groep.’

Zelfbepaling

Tranzo (Tilburg University) kent twaalf Academische Werkplaatsen die wetenschap en praktijk verbinden op het gebied van zorg en welzijn. Een daarvan is de Academische Werkplaats Leven met een verstandelijke beperking (AWVB) onder leiding van prof. dr. Petri Embregts. De motivatietraining Sterker dan de kick komt voort uit het promotieonderzoek van dr. Noud Frielink naar zelfbepaling van mensen met een lvb. Door middel van zes casestudies bij mensen met een lvb is het effect van Sterker dan de kick op de motivatie van de deelnemers geëvalueerd. De ontwikkelaars over de training: ‘We hebben Sterker dan de kick ontwikkeld, omdat we in de praktijk zagen dat mensen met een lvb en verslavingsproblemen vaak niet gemotiveerd zijn om iets aan deze problemen te doen. Ze moeten deelnemen aan een interventie, maar haken regelmatig af en ze ervaren bestaande trainingen vaak als te complex.’

Bruikbare praktijkproducten

Luciënne Heerkens heeft een praktijkachtergrond als Z-verpleegkundige en heeft als kennismanager de rol om wetenschap en praktijk te verbinden. ‘We gebruiken de kennis uit onderzoeken om tot bruikbare praktijkproducten te komen’, aldus Heerkens. Hoe werkt het programma concreet? ‘We stimuleren in tien stappen de autonome motivatie, want die heb je nodig om een verslaving aan te pakken. Het moet vanuit jezelf komen. Het is de bedoeling dat je tijdens de training gaat inzien waarom het waardevol voor jou is om iets aan je verslaving te doen.’

Beeldend

Tijdens de tien trainingssessies leert de gebruiker zijn afhankelijkheid en zijn verlangen naar de genotsmiddelen herkennen en ook wat dat betekent voor zijn leven. Omdat het gaat om mensen met een lvb (IQ tussen de 50 en 70), wordt veel gebruik gemaakt van beeldend materiaal. ‘We hebben geprobeerd om de training niet te talig te maken. Daarom gebruiken we filmpjes, plaatjes en stripverhalen. Wat is bijvoorbeeld zucht, hoe herken je het en hoe ga je daarmee om. Dat laten we zien in een video’, vertelt Heerkens.

Ervaringsdeskundigen

Steeds vaker worden ook ervaringsdeskundigen bij de training ingezet. ‘Wij hebben zelf geen verstandelijke beperking. We kunnen ons inleven, maar tot op zekere hoogte. Mensen met een lvb  die zelf verslaafd zijn geweest, weten wat er speelt, hoe het voelt. Zij spreken de taal, weten precies wat ze moeten zeggen tegen de deelnemers. Wanneer een ervaringsdeskundige zijn verhaal vertelt bijvoorbeeld tijdens een train-de-trainer cursus, zitten deelnemers met open mond te luisteren.’

Klinische les

Het betrekken van de omgeving van de deelnemer is een essentiële factor bij het slagen van de training. Het is belangrijk dat professionals, familie en vrienden op de hoogte zijn van wat de training inhoudt zodat zij de deelnemer zo goed mogelijk kunnen ondersteunen. De training bevat daarom een klinische les, die de trainer kan gebruiken om mensen in de omgeving te informeren. ‘Zo voorkom je dat deelnemers bij een mogelijke terugval worden geschorst. Dat werkt natuurlijk niet motiverend.’

Succes

De motivatietraining is een succes. Uit ervaringen van mensen met een lvb en hun begeleiders is gebleken dat Sterker dan de kick voor hen werkt. De training is ontwikkeld binnen Dichterbij in samenwerking met de AWVB. De erkenningscommissie van Vilans heeft de interventie als goed onderbouwde interventie erkend. De commissie geeft aan dat Sterker dan de kick goed uitvoerbaar is met mooie aangepaste materialen voor de doelgroep. Naast een duidelijk (verbaal) werkpakket worden ook non-verbale technieken (filmfragmenten) ingezet. Na afronding van de motivatietraining biedt het Trimbos instituut een toolkit dat een overzicht bevat van methoden, materialen en interventies die professionals kunnen inzetten als vervolg op deze training.