Vorige week sloegen deurwaarders alarm: zij zien steeds meer jongeren met schulden, met betaalachterstanden bij de zorgverzekering. Flanderijn, een van de grootste gerechtsdeurwaarders van het land, heeft op dit moment zo’n 45.000 jongeren met betalingsachterstanden in het bestand. ‘Dat aantal wordt niet kleiner, sterker nog: we zien het elk jaar met 1 of 2 procent stijgen’, zegt directeur Michel van Leeuwen bij de NOS. Daarbij valt het de gerechtsdeurwaarder op dat de zorgpremie als eerste voorbijkomt. Jongeren kunnen zorgtoeslag aanvragen, maar doen dit in veel gevallen niet.

Begin van meer problemen

Wees alert op zorgverzekeringsschulden, want die zijn een belangrijke indicator voor beginnende schuldenproblematiek, zegt Gert-Jan Heinsman van Zorgverzekeringslijn. Wie zijn of haar zorgverzekeringspremie niet meer betaalt, merkt daar niet direct de gevolgen van. ‘Je krijgt natuurlijk aanmaningen en er verschijnt, wanneer je dan nog steeds niet betaalt, een deurwaarder op de stoep. Maar de gevolgen zijn in eerste instantie minder ingrijpend dan wanneer je stopt met het betalen van andere rekeningen’, schetst Heinsman.

Hij legt uit dat mensen keuzes moeten maken als zij in de financiële sores raken. Stoppen ze bijvoorbeeld met het betalen van de huur, de energierekening of de zorgverzekering? ‘Dan is het te begrijpen dat de zorgpremie even niet voldaan wordt. Want betaal je je huur niet meer, dan riskeer je dat je uit huis gezet wordt. Dat is natuurlijk het laatste wat mensen willen.’ Tegelijkertijd biedt dat, hoe raar dat ook mag klinken, wel een kans. De zorgverzekeringsschuld is namelijk een indicator voor achterliggende problemen. ‘Wie daar alert op is, kan eventueel erger leed voorkomen’, weet Heinsman.

Meest voorkomende schulden

In Nederland worstelen honderdduizenden mensen met het betalen van de zorgpremie. Zorgverzekeringsschulden staan – na een schuld bij de Belastingdienst – in de top 2 van meest voorkomende schulden. Ruim 600.000 mensen kampten in 2020 met een betalingsachterstand. Daarvan hebben bijna 175.000 mensen een achterstand van zes maanden of meer, wat neerkomt op 1,2 procent van de premieplichtigen.

Heeft een verzekerde een oplopende premieachterstand, dan is er de ‘wanbetalersregeling’. Deze regeling is te onderscheiden in twee fases. ‘Er is eerst een voorfase waarbij de premieschuld maximaal zes maanden bedraagt. In die maanden kan met de zorgverzekeraar een betalingsregeling worden afgesproken’, schetst Heinsman.

Bestuursrechtelijke fase

Loopt de premieschuld op tot meer dan zes maanden, dan breekt de bestuursrechtelijke fase aan. Dan wordt de verzekerde door de zorgverzekeraar bij het CAK aangemeld als wanbetaler en is een bestuursrechtelijke premie verschuldigd. De zorgpremie, verhoogd met een opslag, wordt dan door het CAK op het loon of uitkering ingehouden. Ook kan het bijvoorbeeld zijn dat de zorgtoeslag, wanneer degene met schulden daar natuurlijk recht op heeft, wordt ingehouden door het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB).

Een verschil maken

De afgelopen jaren nam het aantal mensen in de wanbetalersregeling licht af. Heinsman acht de kans groot dat dat de komende jaren toch weer gaat oplopen. ‘Het is logisch dat er gezien de huidige economische omstandigheden meer mensen in de knel zullen komen’, luidt zijn verklaring. Hij hoopt daarom ook dat wijkteammedewerkers en jongerenwerkers hun voelsprieten uit hebben staan. ‘Wie de signalen herkent, kan cliënten eerder naar de juiste instanties sturen. De mensen in het sociale werkveld kunnen echt een verschil maken.’

Op welke signalen moet je letten?

Volgens Heinsman zou het goed zijn als sociaal werkers gealarmeerd zijn wanneer cliënten met ongeopende brieven of mappen met hun administratie op de proppen komen. Of ze geven aan dat de zorgtoeslag ineens niet meer wordt uitbetaald. Ook vragen over hun loonstrookje kan een indicator zijn. ‘Mensen die ineens constateren dat ze 175,20 euro minder per maand salaris hebben gekregen, kunnen met de loonbeslag van het CAK te maken hebben. Dan zijn ze in de wanbetalersregeling terechtgekomen’, weet Heinsman.

Ook cliënten die in de loop van het jaar melden dat ze een nieuw polisblad hebben ontvangen, is een duidelijk signaal. ‘Dan is waarschijnlijk de aanvullende verzekering door de verzekeraar beëindigd vanwege een premieachterstand van enkele maanden. Dat is een signaal dat mensen financiële zorgen hebben.’

Alert bij zorgmijders

Ook bij zorgmijders is het goed om alert te zijn. ‘Mensen die een betalingsachterstand hebben, gaan zorg uitstellen of zelfs mijden. Ze durven bijvoorbeeld niet naar de huisarts of slaan de controle bij de tandarts een jaartje over’, weet Heinsman, die benadrukt dat de zorgverlener de plicht heeft om medisch noodzakelijke zorg te verlenen, ongeacht of er sprake is van een zorgverzekeringsschuld of niet. ‘Maar de angst voor die schuld wint het in zulke gevallen vaak van de fysieke klachten. Sociaal werkers doen er goed aan om die mensen alsnog te stimuleren om naar de dokter te gaan.’ Heinsman denkt dat professionals met hun signaalfunctie van grote waarde kunnen zijn. ‘Maak het probleem bespreekbaar en probeer de mensen door te verwijzen.’

Dat kan door ze te wijzen op Zorgverzekeringslijn, een initiatief van het ministerie van VWS. De werkgever van Heinsman geeft mensen advies over het oplossen van zorgverzekerings­schulden en het afsluiten van een zorgverzekering. ‘Maar sociaal werkers kunnen natuurlijk ook doorverwijzen naar budgetcoaches of schuldhulpverleners bij de gemeente. Zij staan ook klaar om mensen te helpen.’

Vroegsignalering van gemeenten

Sociaal werkers kunnen zodoende hun steentje bijdragen in de vroegsignalering, een wettelijke taak van gemeenten. Verhuurders van woningen, drinkwaterbedrijven, energieleveranciers en zorgverzekeraars mogen gemeenten waarschuwen als zij zien dat hun klanten hun rekeningen niet op tijd betalen. De bedrijven en instanties geven dan een signaal als hun eigen inspanningen, zoals het bieden van een betalingsregeling en persoonlijk contact, betalingsachterstanden niet oplossen. ‘Hoe eerder je als gemeente erbij bent, des te beter dat is. De achterliggende gedachte van vroegsignalering is dat langdurige en problematische schulden voorkomen worden’, weet Heinsman.

Regie bij zorgverzekeraar

Zijn mensen eenmaal in de wanbetalersregeling van het CAK terechtgekomen, dan is het wenselijk dat zij er zo snel mogelijk weer uit komen. Heinsman geeft aan dat die wanbetalersregeling met onder de zorgverzekeraar, het CAK, het Centraal Justitieel Incassobureau en eventuele andere partijen als deurwaarders en de Belastingdienst lastig te doorgronden is. ‘Belangrijk is om te weten dat de zorgverzekeraar de regie in handen heeft. Tref je met hen een betalingsregeling, dan kunnen cliënten het snelst van de wanbetalersregeling afkomen’, aldus Heinsman.

Ook gemeenten kunnen hier weer van betekenis zijn. Schuldhulpverleners kunnen bijvoorbeeld wanbetalerslijsten opvragen bij het CAK om gericht mensen in de knel hulp aan te bieden. Verder kunnen bewindvoerders bij mensen die al financiële ondersteuning ontvangen, bijdragen aan de afmelding van cliënten uit de wanbetalersregeling. Sinds juli 2019 is er een speciale uitstroomregeling voor “meerderjarigen die onder beschermingsbewind zijn gesteld”.

Dit artikel is eerder gepubliceerd en heeft een update gekregen.