In 2020 verscheen het handboek van Yeni Pencere, een coproductie van Jale Simsek, Movisie en het Inspraakorgaan Turken (IOT). Jale Simsek is de ontwikkelaar van de methodiek, waarvoor de zaadjes al veel eerder geplant waren. ‘Rond 2010 schreef ik een boekje over eerwraak. Daarna gaf ik trainingen over thema’s als eer en homoseksualiteit. In die tijd ging ik steeds meer beseffen dat bespreekbaar maken één ding is, maar dat we er daarmee nog niet zijn. Ik wilde de mensen echt raken, binnenkomen. Want als ze al over dit soort onderwerpen praatten, dan ging het altijd over anderen. Nooit over henzelf.’
Alliantie Verandering van Binnenuit
Het handboek bij Yeni Pencere/Een Nieuw Venster werd in 2020 uitgegeven door de Alliantie Verandering van Binnenuit. Deze alliantie maakt zich sterk voor gelijkheid en veiligheid voor en acceptatie van vrouwen en van lhbtiqa+ personen, specifiek in migranten- en vluchtelingengemeenschappen in Nederland. De alliantie werkt ‘van binnenuit’: op basis van de wensen, ideeën en ervaringen van de gemeenschappen en hun organisaties. De Alliantie Verandering van Binnenuit bestaat uit het Consortium Zelfbeschikking, LCC+ en Movisie. In het Consortium Zelfbeschikking hebben zeven organisaties hun krachten gebundeld, waaronder het Inspraakorgaan Turken waar Hasan Kaplan actief is.
Ingang
De gesprekken moesten dus meer aansluiten bij wat de mensen zelf bezighoudt. ‘Je moet een ingang hebben om over dit soort gevoelige onderwerpen te praten’, zegt Hasan Kaplan. Hij werkt bij het Steunpunt zelfregie & herstel, als netwerkverbinder en coördinator van het programma Gouden Mannen. Ook zette hij zich in als dialoogleider bij het Inspraakorgaan Turken, waarbij hij werkte met het handboek van Yeni Pencere. Tegenwoordig begeleidt hij dialoogleiders en ambassadeurs bij het werken met deze methodiek.
Tactiek
‘Dialoogleiders en ambassadeurs vragen me geregeld hoe ze hun bijeenkomst over gendergelijkheid of homoseksualiteit moeten aankondigen’, vertelt Kaplan. ‘Dan geef ik ze mee dat je een tactiek moet gebruiken en dat ze het een gesprek over discriminatie kunnen noemen. Tijdens de bijeenkomsten betrekken we het steeds eerst op de mensen zelf: wat doet discriminatie met jou? Bijvoorbeeld als je aangesproken wordt op je hoofddoek of je baard, of als je het gevoel hebt dat je achtergrond een rol speelt bij sollicitaties?’
Zorgvuldige compositie
Door het eerst op zichzelf te betrekken wordt het daarna makkelijker om de denkslag te maken dat discriminatie in elke situatie, voor iedereen die er mee te maken heeft, niet getolereerd mag worden. Om dit uiteindelijke doel te bereiken, dus om op een positieve manier naar gendergelijkheid en lhbtiqa+ personen te kijken, is de methodiek zorgvuldig gecomponeerd met drie bijeenkomsten die op elkaar verder bouwen (zie kader).
De drie bijeenkomsten van Yeni Pencere
Het handboek geeft uitgebreide achtergrondinformatie over hoe de methodiek is opgebouwd. Tegelijkertijd is het een praktische handleiding die de gespreksleider stap voor stap door de drie bijeenkomsten gidst, inclusief voorbeeldvragen om te stellen en oefeningen voor de deelnemers.
- Bijeenkomst 1: Het thema is ouderschap en overdracht. Het gaat hier om de overdracht van overtuigingen tussen ouders en kinderen en wat dit betekent.
- Bijeenkomst 2: Het thema is man/vrouw rol ofwel genderrollen. Hier gaat het meer over de geïnternaliseerde overtuigingen met betrekking tot genderrollen.
- Bijeenkomst 3: Het thema is overdracht genderrollen en seksualiteit. In deze laatste bijeenkomst komt het onderscheid tussen seksualiteit en sekserollen aan de orde.
Gepuzzel
Simsek legt uit: ‘Het was best een gepuzzel. Het gaat erom mensen mee te nemen zodat ze hun eigen opvatting vorm kunnen geven. Ze moeten niet dichtklappen, maar juist een laag dieper aanboren. Dat bleek te lukken met het thema communicatie binnen het gezin. Dat gaat over intergenerationele overdracht: waar komen je eigen opvattingen eigenlijk vandaan? Hoe ontstaan overtuigingen?’
Zo is het
Kaplan merkt in de praktijk dat ouderschap en opvoeding inderdaad onderwerpen zijn waar mensen graag over willen praten. ‘Zeker als de gespreksleider volgens de methodiek werkt en een veilige sfeer weet te creëren. Dan vertellen ze over hun opa’s en oma’s en hoe die in een andere cultuur leefden. Dat grootouders de macht hadden en zeiden: ‘Dit zijn onze waarden en normen. Zo is het en zo blijft het.’ Maar de derde en vierde generatie van nu, die vragen zich af wat zij hun eigen kinderen mee willen geven.’
Twee smaken
Een oefening tijdens de tweede bijeenkomst is om de deelnemers in duo’s met elkaar in gesprek te laten gaan over wat hun ouders hen hebben voorgeleefd. Simsek is onder de indruk van wat dat op kan leveren aan inzichten bij de deelnemers. ‘Iemand vertelde dat zijn vader altijd alles klakkeloos aannam. Hijzelf was juist erg gaan rebelleren en daardoor voelde hij zich een slecht mens. Hij had voor zijn familie geheimgehouden dat hij twee keer gescheiden was. Dit komt voort uit de Turkse cultuur waarin mensen minder getraind zijn in zelfreflectie dan in het individualistische Nederland. Ze kennen eigenlijk maar twee smaken: het voorbeeld nadoen of zich er tegen verzetten.’
Zelf nadenken
Het gaat Simsek erom dat mensen hun eigen verantwoordelijkheid leren nemen. ‘Dan kun je overal over praten. Ik wil mensen losmaken van hun culturele en religieuze aannames. Niet door daar tegenin te gaan, maar door er iets aan toe te voegen. Ik hou ze soms ook de eerste regel van de Koran voor. Die zegt: ga zelf nadenken.’
Lesbisch is vies
De derde bijeenkomst gaat over seksualiteit. ‘Daar kun je pas over beginnen als de sfeer echt veilig is’, vertelt Kaplan. ‘We nodigen de deelnemers uit om hun mening te geven over relaties tussen twee mannen of tussen twee vrouwen. Dan horen we geluiden als ‘lesbisch is vies’, ‘een man en een man samen, dat kan niet, God heeft ons niet zo gemaakt’.
Geen knopje
Simsek herkent dit soort geluiden uit haar eigen werkpraktijk. ‘Deelnemers zeggen ook dat ze niet in de buurt van een homostel willen wonen, dat ze zich onveilig voelen. Het is belangrijk dat je als gespreksleider geen oordeel velt over deze uitspraken. Ik vraag ze wel hoe ze het vinden om dit allemaal te vertellen. En ik vertel de feiten: dat het geen knopje is dat mensen in kunnen drukken, dat ze niet zelf kiezen op wie ze vallen.’
Confronteren
Soms confronteert Simsek de deelnemers met een training die ze bij de politie gaf. ‘Dan vertel ik dat de politiemensen dezelfde dingen zeiden, zoals een onveilig gevoel en niet in de buurt willen, over mensen met een migratieachtergrond. Sommige deelnemers voelen zich dan betrapt. Een Turkse man realiseerde zich ineens: ‘Waar zijn we in godsnaam mee bezig?! Allah heeft ons allemaal geschapen zoals we geschapen zijn.’’
Behulpzame buurvrouw
Kaplan stelt ook vragen die de deelnemers aan het denken zetten, vertelt hij. ‘Heb je in je kennissenkring mensen die homo of lesbisch zijn, vraag ik bijvoorbeeld. Veel mensen blijken dan wel een buurvrouw ofzo te kennen die ook nog eens erg aardig en behulpzaam is. En ik vraag hoe ze zouden reageren als hun eigen zoon of dochter op hetzelfde geslacht zou vallen. Zou je je eigen kind uitschelden en uitsluiten? Of zou je hem proberen te helpen? Soms blijft het dan stil in de groep. Daarom raad ik andere gespreksleiders altijd aan om tijdens de voorbereidende gesprekken al iemand te vinden die hierover wel wat wil zeggen. Die kun je op zo’n moment dan aanwijzen.’
Erg blij
Kaplan is erg blij dat de methodiek er is. ‘Het helpt dialoogleiders echt om toe te werken naar het doel van meer positiviteit en acceptatie van hoe andere mensen leven. Het fijne van Nieuw Venster is ook dat je niet alles honderd procent hoeft te volgen, je kunt er als gespreksleider ook eigen thema’s in verwerken. Zelf volg ik voor zo’n tachtig procent de methodiek en de rest komt van mezelf.’
