Voor de kleine anderhalf miljoen mensen in Nederland die voor een naaste zorgen, kampt een flink deel met financiële problemen en een gebrek aan informatie over bestaande regelingen. De voorzieningen zijn onvoldoende. ‘Daar moet snel verandering in komen als we verwachten dat mantelzorgers hun werk volhouden,’ zegt Arie Ouwerkerk, directeur van de LOT, de landelijke organisatie voor mantelzorgers.

In de tien jaar tijd dat hij directeur was van de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg, heeft hij nooit zijn mening onder stoelen of banken gestoken. Nu hij op het punt staat “eindelijk iets anders te gaan doen” wil Ferdinand Clevers dan best nog eens kritisch terugblikken op de tumultueuze jaren die zijn sector heeft doorgemaakt. Over het escapisme van politiek Den Haag, de grenzen van doelmatig werken en de voorwaarden voor marktwerking.

De mogelijkheden voor het internet in het lokaal sociaal beleid lijken onbegrensd. Van simulatiespelen om integrale problematieken op te lossen tot online inspraakavonden, van digitale wijkgeschiedenissen tot scholingsprogramma’s. Met het internet kan het allemaal doelmatiger, efficiënter en sneller. Maar heeft de burger daar wat aan?

Met een 'wonderbaarlijk circus' een open dag promoten, een grootscheepse onderwijs- en beroepenbeurs organiseren in Ahoy, het aanbieden van onderwijs-op-maat. Zorgopleidingenhalen alles uit de kast om nieuwe leerlingen en studenten te trekken. Maar doen ze wel genoeg? 'Tussen 1992 en 1997 zijn er gewoon te weinig mensen opgeleid. Daar ondervindt de sector nu de gevolgen van.'

Twee dingen zijn tijdens Prinsjesdag zeer duidelijk geworden. Er is geld om de kernproblemen waar de samenleving momenteel mee kampt aan te pakken en het kabinet heeft ook een duidelijk beeld waar die problemen zitten. Van een totaal gebrek aan visie - zoals de regering in de afgelopen herhaaldelijk voor de voeten is geworpen - is dan ook geen sprake. Maar hoe het beschikbare geld precies moet worden ingezet, daarover geeft het kabinet weinig duidelijkheid. Beslissingen over een nieuw financieringsstelsel in de zorg, over nieuwe impulsen om de sociale pijler van het Grotestedenbeleid vorm te geven en over een op de dilemma's van deze tijd afgestemde werkgelegenheidsaanpak schuift het kabinet voor zich uit.

Het terugdringen van de wachttijden en het oplossen van het personeelstekort zijn, zoals te verwachten viel, de twee topprioriteiten van VWS in de Zorgnota 2001. Het grootste deel van de extra 3,7 miljard gulden voor de zorg reserveert het ministerie dan ook voor deze posten. Maar structurele oplossingen voor de problemen in ‘de rampsector van het Paarse kabinet’ zijn niet terug te vinden in het jaarlijkse rapport waarin de beleidsvoornemens op een rijtje worden gezet.

De mantelzorg is de spil van het Nederlandse zorgbeleid. Maar liefst 1, 3 miljoen mensen bieden hulp aan hun naasten. Maar als de zorgtaken te langdurig en zwaar worden, dreigt maatschappelijke uitsluiting voor degenen die deze taken op zich nemen. Onderzoeker Monique Kremer vindt dat mantelzorgers recht op volledig burgerschap moeten krijgen en moeten kunnen kiezen om ‘nee’ te zeggen tegen zorgtaken.

In de vakantietijd is het tekort aan arbeidskrachten in alle sectoren in de gezondheidszorg het meest nijpend. Sommige organisaties passen onorthodoxe methodes toe om toch mensen te werven. Mirjam Halstein, personeelsadviseur bij Thuiszorg Stad Utrecht, is zo’n creatief iemand: ‘Een advertentie werkt niet meer, een duur reclamebureau ook niet. Onze medewerkers zelf weten het beste te vertellen wat er wel en niet aantrekkelijk is aan het werken in de thuiszorg. En die kracht gebruiken we nu.’

Gelden uit sponsoring en fondsenwerving maken een steeds groter deel uit van het budget van zorginstellingen. Daarmee komen zij ook steeds vaker voor de vraag te staan welke tegenprestaties daarvoor wel en niet geleverd kunnen worden. 'Afspraken tussen sponsor en zorginstelling kunnen formeel kloppen, maar toch de geloofwaardigheid van de gesponsorde instelling aantasten,' zegt Hans van der Westen, directeur van het Instituut voor Sponsoring en Fondsenwerving in de Zorgsector.

De grootschaligheid van overheidsdiensten, maar ook van de zorg, de politie, het welzijnswerk en het onderwijs, is achterhaald. Dat betoogt de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) in het onlangs uitgebrachte advies 'Aansprekend burgerschap.' Het nieuwe credo luidt dan ook Small is beautiful. Alhoewel het kabinet nog een standpunt moet innemen, is de kritiek niet mals.