Verstandelijk gehandicapten komen na het plegen van een

misdrijf doorgaans in de gevangenis terecht, of ze worden opgenomen in één van

de vijf behandelcentra voor gedragsgestoorde verstandelijk gehandicapten. Deze

zijn hier nu niet speciaal voor bestemd, maar bijna de helft van het aantal

bewoners van die behandelcentra is de afgelopen twee jaar met justitie of

politie in aanraking geweest. De ministeries van Justitie en VWS laten nu

uitzoeken hoeveel verstandelijk gehandicapten precies in de gevangenis zitten.

Staatssecretaris Vliegenthart wil voorkomen dat zij in het justitiële circuit

terechtkomen, omdat daar de specifieke zorg ontbreekt die deze mensen nodig

hebben. Daarom wil zij de capaciteit binnen de behandelcentra uitbreiden met 120

plaatsen. Zij volgt hiermee het advies op van expertisecentrum De Borg.

Projectleider Mirjam Geesink is hiermee verguld. ‘We zien de laatste jaren dat

de groep licht verstandelijk gehandicapten met een gedragsstoornis steeds vaker

met justitie in aanraking komt. Voordat ze bij ons belanden, hebben ze vaak al

een hele weg afgelegd. In gevangenissen redden ze het niet, ze moeten specifieke

hulp hebben.’

Kunt u een verklaring geven voor het feit dat het aantal

delicten bij gedragsgestoorde licht verstandelijk gehandicapten

toeneemt?

‘Het grote probleem van licht verstandelijk gehandicapten is dat ze er

normaal uitzien. Je ziet niks aan ze, maar ze hebben het vaak veel moeilijker

dan mensen met een zware handicap. Juist bij deze groep zijn vaak problemen,

omdat ze mee moeten doen in de maatschappij, zelfstandig moeten zijn. De

meerderheid wil vaak meelopen en ze zijn erg beïnvloedbaar. Ze laten zich

meeslepen en vaak zijn zij degenen die nou net gepakt worden. Ze moeten

tegenwoordig zelfstandig kunnen leven, onder een beetje begeleiding of in

kleinschalige woonvoorzieningen, maar een aantal kan deze vrijheid niet aan. De

verleidingen in de maatschappij worden groter. Ook de druk is groot, want

presteren is tegenwoordig ontzettend belangrijk. Vroeger bleven verstandelijk

gehandicapten langer bij hun ouders, maar nu is er de druk om hun eigen kostje

te verdienen. De hulpverlening verliest ze vaak uit het oog, omdat deze groep

niet zit te wachten op hulp en niet zomaar tot hulp gedwongen kan worden. Een

deel van hen belandt op straat. De problematiek wordt vaak pas zichtbaar als ze

in de gevangenis belanden.’

Wat moet er gebeuren om te voorkomen dat licht verstandelijk

gehandicapten in de gevangenis belanden?

‘Aan deze mensen is in eerste instantie niks te zien en als ze bijvoorbeeld

opgepakt worden en in de gevangenis belanden, dan komt men er pas veel later

achter dat er wat aan de hand is. Ik pleit voor een IQ-test vooraf. Nu wordt pas

onderzocht als er een ernstig vermoeden is dat de persoon een handicap heeft en

je moet wel aardig gek doen wil in een gevangenis meteen duidelijk worden dat

iemand deze problematiek heeft. Maar een klein percentage krijgt psychisch

medisch onderzoek. Justitie en VWS zijn nu bezig met een onderzoek naar wie er

nu eigenlijk precies in de gevangenis zitten. Uit de nu bekende cijfers valt af

te lezen dat ongeveer 350 mensen met een verstandelijke handicap tot deze

doelgroep behoren. Maar waarschijnlijk is deze groep veel groter. Ik vraag me af

of de 120 extra plaatsen dan genoeg zijn. Om te voorkomen dat gehandicapten op

het criminele pad belanden, moet de hulpverlening zich actief inzetten. We zijn

bezig met deskundigheidsbevordering in de reguliere zorg en er is nu gelukkig

een kentering. De specifieke focus op zo gewoon mogelijk functioneren verandert,

er komt meer aandacht voor specialistische zorg. En ook de kijk op het

zelfstandig zijn van licht verstandelijk gehandicapten verandert.’

De behandelcentra richten zich op licht verstandelijk

gehandicapten met een gedragsstoornis, waarvan de helft met politie of justitie

in aanraking is geweest. Waarom moet er een aparte afdeling voor hen gebouwd

worden

‘Het probleem bij onze eigenlijke doelgroep is al complex. Met de nieuwe

opzet, die waarschijnlijk over anderhalf jaar klaar is, hebben we te maken met

drie sectoren: psychiatrie, gehandicaptenzorg en daarnaast ook nog justitie.

Criminaliteit gaat een stap verder dan gedragsgestoordheid, en het vraagt om een

andere benadering. Hoeve Boschoord (één van de vijf behandelcentra, red.) is

naast een behandelcentrum ook een tbs-kliniek voor verstandelijk gehandicapten.

Deze zwaarste vorm van beveiliging zal nodig blijven, maar wij willen het liefst

voorkomen dat ze tbs krijgen opgelegd. De tussenvorm waar we nu mee aan de slag

kunnen, moet vooral de nadruk leggen op structuur en het ontwikkelen van

vaardigheden.

Ook moet het gebouw geslotener zijn, er moeten arbeidsvoorzieningen komen,

en de therapie moet in hetzelfde gebouw ondergebracht worden. De deur gaat op

slot, maar is niet extreem beveiligd. We willen vooral kijken naar de

mogelijkheden van iemand. Ze moeten leren hun stemmingen te beheersen, maar we

kijken vooral ook naar hoe iemand, als dat in de mogelijkheden ligt, weer terug

kan keren in de maatschappij.’/Ester Mijnheer