Tijs van Steenberghe is wetenschappelijk medewerker bij expertisecentrum E-QUAL en lid van de vakgroep Sociaal Werk van de Hogeschool Gent. Anders dan in Nederland, maakte de ervaringsdeskundige in het sociaal domein in Vlaanderen in de jaren zeventig zijn entree in het kader van armoedebestrijding. Deze entree was een reactie op overgeprofessionaliseerde zorg waardoor zorgverlening vaak onvoldoende aansloot bij de leefwereld en vragen van mensen in kwetsbare situaties. ‘Deze kritiek werd vertaald in een claim voor de erkenning van een recht op zelfbeschikking, waarbij het toenemende belang van het mede-actorschap van cliënten op de agenda kwam. Mensenrechten en ervaringskennis raken elkaar dus vanuit een historisch gedeeld streven naar emancipatie in de zorgverlening waarbij participatie, medezeggenschap en democratische besluitvorming met egalitaire machtsverhoudingen de nieuwe ordewoorden worden.’

Gedeelde visie

Dat de inzet van ervaringskennis van belang is, vinden de Vlamingen nog steeds. Maar hoe zet je die ervaringskennis nu zo in dat je daadwerkelijk kunt toewerken naar een menswaardige zorgverlening in een rechtvaardige samenleving? Om dat uit te zoeken, is Van Steenberghe samen met Didier Reynaert, Griet Roets en Jessica De Maeyer  een onderzoek gestart. Hierin wordt met acht teams een co-creatief proces aangegaan. Centraal staat de zoektocht naar de betekenis van ervaringskennis en manieren om als organisatie ervaringswerk structureel in te bedden. Van Steenberghe: ‘We geven geen vorming. Doel is echt om met teams een gedeeld leerproces aan te gaan. De teams die meewerken, bestaan uit klassiek geschoolde professionals en ervaringswerkers. In sommige gevallen zitten er ook “cliënten” aan tafel. Op die manier hopen we door een diversiteit aan perspectieven tot een gedeelde visie en een plan van aanpak te komen.’

Sociale gelijkheid

In de basis gaat Van Steenberghe ervan uit dat goed sociaal werk haalbaar is wanneer wordt ingezet op een gedeelde kennisconstructie van sociale problemen, samen met ervaringskennis, professionele kennis en wetenschappelijke kennis. In de praktijk is dit echter nog niet altijd wat er gebeurt. Van Steenberghe: ‘We zien dat de professionele perspectieven en logica’s vaak nog een dominante positie innemen. Met de teams in het onderzoek zoeken we een gemeenschappelijke dialoog op, waarbij we streven naar het verbinden van verschillende vormen van ervaring, kennis en deskundigheid.  Zo worden ook machtsrelaties en -structuren doorbroken en trachten we een gedeelde verantwoordelijkheid te realiseren. Ik ben ervan overtuigd dat het ontwikkelen van ervaringswerk kan bijdragen aan het bestrijden van structureel ongelijke verhoudingen in de samenleving.’

Tijs van Steenberghe is één van de sprekers op het tweede Jaarcongres Inzet van ervaringsdeskundigheid op 24 april. Op dit congres beantwoorden onder meer Steenberghe, Wilma Boevink en Saskia Keuzenkamp de vraag: hoe zorg je dat ervaringskennis een volwaardige plek krijgt in het beleid en de praktijk van het sociaal domein? Meer informatie of inschrijven >>

Betekenis van interventies

Hiermee wil Van Steenberghe overigens niet zeggen dat de zeggenschap volledig naar de ervaringsdeskundige moet gaan. Want wanneer je puur uitgaat van ervaringskennis, ga je voorbij aan de waarde van professionele en wetenschappelijke perspectieven op zorg. ‘Maar het is wel zo dat kennis over de leefwereld(en) van mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties en hoe het sociaal werk daarin tussenkomt onmisbaar is. Het is net op dat punt dat zowel individuele als collectieve ervaringskennis, complementair aan andere kennisbronnen, cruciaal is om volwaardig burgerschap voor iedereen te realiseren.’

Participatie

Ter illustratie noemt Van Steenberghe één van de krachtlijnen van de jeugdhulp in Vlaanderen. ‘In de jeugdhulp is participatie één van de kernconcepten. Wanneer je participatie serieus neemt, stel je de ervaringen en kennis van de jongeren en ouders mee centraal in je organisatie. Die betekenisgeving is juist essentieel om toe te werken naar de realisatie van een meer menswaardige zorgverlening. Hierin ligt ook het startpunt om vanuit participatie ervaringskennis structureel een plek te geven. Dan zetten we mee in op de vraag hoe mensen in een kwetsbare leefsituatie volwaardig burger kunnen zijn in een samenleving en wat dit vraagt van de verschillende actoren.’