Sociale ondernemingen worden volgens advocaat en bestuurskundige Tim Robbe door de overheid vaak niet gezien in aanbestedingstrajecten. Hij is voorstander van de mogelijkheid om sociale ondernemingen een aparte rechtsvorm te geven. ‘Dan kunnen deze ondernemingen zich beter profileren tegenover marktbedrijven. Het kost zo’n 10 tot 50.000 euro om mee te doen aan een Europese aanbesteding. Burgerinitiatieven en sociaal ondernemers zijn niet gericht op geld verdienen en hebben die middelen niet. Zij hebben daarom geen gelijke kans bij aanbestedingen.’

Wat is het probleem met de huidige rechtsvorm voor sociaal ondernemers?

‘Er is geen aparte rechtsvorm voor sociale ondernemingen, dus het is een bv, een vof of een nv, en valt onder dezelfde juridische vorm als een regulier bedrijf, alleen is het niet gericht op winst maken voor de eigenaar. Een stichting is niet perse een sociale onderneming, je kunt bijvoorbeeld ook een stichting hebben om  aandelen te beheren. Maar juist omdat een sociale onderneming niet gericht is op winst, heeft zo’n organisatie veel minder middelen om mee te dingen naar opdrachten, bijvoorbeeld bij aanbestedingen door overheden. Het uitgangspunt bij aanbesteding is, volgens Europese regels, dat iedereen gelijke kansen heeft. Maar een sociale onderneming is financieel en bedrijfskundig niet ingericht op het meedoen aan de formulieren- en aanbestedingskraam. Als een bedrijf de aanbesteding wint, dan kan deze de kosten terugverdienen. Maar als je verliest ben je dat geld kwijt. Sociale ondernemingen winnen niet en doen dus steeds minder mee. Dat is onwenselijk.’

Wat wil het kabinet veranderen aan de wet in voordeel voor sociale ondernemingen?

‘De verwachting is dat een nieuwe rechtsvorm voor sociale ondernemingen voordelen geeft, bijvoorbeeld fiscale- of subsidievoordelen. Of dat het de mogelijkheid geeft om aan sociale ondernemingen de voorkeur te geven bij aanbestedingen. Een nieuwe ondernemingsvorm zou moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden, in ieder geval  zaken als: geen winst maken voor de eigenaar, sociale impact hebben en duurzaam zijn. De discussie is of je een nieuwe rechtsvorm maakt, waarvoor het burgerlijk wetboek aangepast moet worden. Vervolgens kun je dan die nieuwe ondernemingsvorm in andere wetgeving doorvoeren, bijvoorbeeld fiscale wetgeving en in de aanbestedingswetgeving. Je kunt ook in de onderliggende wetgevingen – belastingwet, aanbestedingswet – de voorwaarden die gelden voor een sociale onderneming benoemen. Dat laatste is wellicht een iets kortere weg. Daar ben ik meer voorstander van.’

Is zo’n nieuwe rechtsvorm voor sociale ondernemingen nuttig om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken?

‘Ik vind het raar dat een vrijwilligersorganisatie specifiek gericht op een sociale dienst binnen een bepaalde gemeente moet concurreren met een handelaar uit (mogelijk) een ander land over de uitvoering van die sociale dienst. Voor het Europees recht besta je pas als je een ondernemer bent en moet iedereen dus kunnen concurreren. Voor sociaal werk is er een uitzonderingsregel in de aanbestedingswet; dat werk is voorbehouden aan de sociale werkvoorziening. Maar verder zie ik in de praktijk niet dat sociale ondernemers een passend deel van de koek krijgen. Bijna alles gaat naar niet-sociale ondernemingen. Een treffend voorbeeld is de aanbesteding van de buurtteams in de gemeente Utrecht. De grootste winnaar was een dochterbedrijf van een groot schoonmaakbedrijf in de zorg. Tegelijk waren er verschillende burgerinitiatieven opgezet om de buurtteams te ondersteunen. Burgerinitiatieven of sociale ondernemers hadden geen kans, maar als sociale ondernemingen voorrang hadden gekregen bij de aanbesteding, was dat misschien wel gebeurd.’