Door Mariëlle van Bussel/foto: Claudia Kamergorodski – Drie flessen wijn gingen er dagelijks doorheen, daarnaast slikte ze ook nog eens zo’n veertig pillen en gebruikte ze cocaïne. Honderden keren had ze proberen te stoppen, maar het lukte nooit. Therapiesessies maakte ze niet af, de fles alcohol was altijd binnen handbereik. Totdat ze haar intrek nam in het huis waar de reality soap ‘Afkicken’ werd opgenomen. Vier weken verbleef ze daar.

Tien maanden later is Annelies (34) nog steeds clean. ‘Nooit erkende ik dat ik een alcoholprobleem had, ik schaamde me ervoor’, vertelt ze nu. Waarom ze dan open en bloot voor de camera’s probeerde af te kicken? ‘Het was voor mij dé stok achter de deur, voor het oog van tv-kijkend Nederland kon ik niet afgaan.’

Toen ze tijdens het intakegesprek te horen kreeg dat ze met haar gedrag maximaal vijf jaar te leven had, wist ze het zeker. Nu of nooit. Het heeft haar geholpen. ‘In het huis heb ik leren accepteren dat ik een ziekte heb die verslaving heet. Dat is de grootste stap geweest. Toen ik de beelden later op tv zag, schrok ik van mezelf. Het helpt, want ik besef nu nog beter dat ik die situatie nooit meer wil.’  

Groepsdynamiek
Annelies was één van de deelnemers aan de reality soap ‘Afkicken’ die afgelopen maanden bij BNN te zien was. Negen jongeren namen hun intrek in een huis waar ze vier weken lang zouden werken aan hun verslaving, variërend van cannabis tot alcohol en van cocaïne tot pillen. Ondertussen draaiden de camera’s permanent, elke zondagavond werd daar een halfuur van uitgezonden. 

‘Pittig’, blikt Edy Eland, counselor in het huis, terug. ‘Achttien uur per dag was ik samen met negen jongeren met een zwaar verslavingsverleden, met persoonlijkheidsproblematiek en die ook nog eens in dezelfde fase van het afkickproces zaten. Aan elkaar wennen, met regels omgaan, lichamelijk afkicken, we rolden in de eerste week van de ene sanctie in de andere.’

‘Normaal stromen mensen in in een groep, en maakt de nieuweling op die manier kennis met de rest. De groep corrigeert elkaar ook, als er een mix van oud- en nieuwkomers is. Hier kwam iedereen tegelijk binnen, en versterkte men elkaar alleen maar in de gekte die we vooral in de eerste week zagen.’

Het is een van de nadelen van het opzetten van een afkicktraject dat ook voor de tv is bedoeld, weet Eland, die tot voor kort directeur van een particuliere verslavingskliniek was en zich nu vooral bezighoudt met het geven van trainingen en lezingen. ‘De corrigerende groepsdynamica mis je, normaal gesproken een belangrijk item tijdens een afkicktraject. Dat is televisie, het is nou eenmaal niet te bewerkstelligen dat iedereen op verschillende momenten instroomt.’

Beeldvorming
Ondanks de altijd aanwezige camera’s en ondanks de uiteindelijke montage – ‘Ik zou het anders hebben gedaan, meer inhoud, minder sensatie’ –, vindt Eland een onderwerp als dit geschikt voor reality tv. Haar motivatie zat vooral in het veranderen van de beeldvorming. ‘Een verslaafde is niet altijd die jongen zonder tanden, slapend onder de brug, maar kan ook het mooiste jongetje van de klas zijn, zoals de keurige Gert Jan uit het Gooi, of iemand met een goede baan zoals Annelies.’

Ook de preventieve werking van zo’n tv-serie is belangrijk voor haar. Vierhonderdduizend kijkers, nog eens honderdduizend extra bezoekjes op de website van het programma. Vorig seizoen – dit is de tweede serie al – kreeg Eland tijdens en na de uitzendingen dertigduizend reacties, variërend van daadwerke-lijke hulpvragen tot bezorgde opmerkingen van ouders.

Nu heeft BNN het zo geregeld dat alle vragen doorgespeeld worden naar Eland die in samenwerking met drie verslavingsklinieken alle vragen uitgebreid beantwoordt. Vragenstellers kunnen ook bellen. Die toegankelijk-heid is belangrijk. Maar ook de identificatie is van wezenlijk belang. ‘Kijkers herkennen zichzelf en besluiten ook wat aan hun problemen te gaan doen. Als je de media kunt mobiliseren om een taboe te doorbreken, moet je dat altijd doen.’

Nazorg
Het doel van het verblijf in het huis was vooral een aanzet geven tot herstel, door middel van bewustwording en zelfinzicht. Wat doet een verslaving met iemand? Wat zijn de gevolgen voor de familie, het werk of de relatie? Ook werd er veel aan psycho-educatie gedaan, daarnaast werd er voor een confrontatie gezorgd met de directe omgeving. Door middel van videobrieven kregen de deelnemers emotionele oproepen te zien van ouders of partners. 

Volgens Eland hebben vijf deelnemers de doelstelling behaald. Hun zelfinzicht is vergroot, ze voelen wat hun verslaving heeft teweeggebracht en werken nu verder aan herstel. De andere vier zijn teruggevallen, ofwel omdat er geen vervolgtraject was – zoals de heroïneverslaafde Jet die nu nog steeds wacht op opname in een kliniek – ofwel omdat de verslaafden zelf nog niet toe waren aan een heuse verandering.

Hoewel nazorg essentieel is, kwamen juist die deelnemers die zijn teruggevallen niet of nauwelijks opdagen tijdens de individuele en groepsbijeenkomsten die een half jaar lang na het verblijf plaatsvonden. ‘Het proces van voelen dat een verslaving negatieve gevolgen heeft gaat ook in het nazorgtraject door’, zegt Eland. ‘Die negatieve associatie moet diep in de hersenen verankerd worden.’
Zonder nazorg red je het niet, is Elands credo. Precies waar het volgens haar in de reguliere verslavingszorg vaak aan ontbreekt. ‘Het is de meest cruciale reden waarom zoveel mensen terugvallen in hun oude gedrag. Als er geen nazorg geboden wordt, kun je net zo goed geen behandeling starten. Het is tijd- en geldverspilling. Klinisch moet altijd gevolgd worden door ambulant.’

Motivatieproces
Zowel de counselor als Annelies is van mening dat gespreksgroepen als de Anonieme Alcoholisten (AA) bijzonder nuttig zijn voor ex-verslaafden. Annelies maakt er nog steeds gebruik van, evenals een-op-een gesprekken met Eland. De reguliere zorg heeft deze therapievorm, gerund door vrijwilligers, lang afgewezen. Pas sinds kort wordt er incidenteel doorverwezen, sommige klinieken hebben zelf gespreksgroepen opgestart.

‘Het is erg lastig om vanuit de veilige omgeving van een kliniek je leven weer op te pakken. Een groepsbijeenkomst met lotgenoten kan dan een enorme steun bieden. Sowieso moet er veel meer hulp geboden worden na ontslag uit een kliniek, het hele systeem moet erbij betrokken worden. Hulp bij het zoeken naar werk, of het coachen van de familie zodat zij tijdig kunnen ingrijpen als het mis dreigt te gaan.’

Meer en intensiever contact, niet alleen na een opname, maar ook daarvóór. Het idee dat verslaafden alleen aan een afkicktraject kunnen beginnen als ze gemotiveerd zijn, vindt Eland onzin. ‘In eerste instantie wil men van af van de ellende, niet van de drugs. Zo’n motivatieproces duurt dus ontzettend lang. We moeten ze daarbij helpen, ze veel actiever volgen.’

Reacties
Na de uitzendingen van ‘Afkicken’ zijn er zowel negatieve als positieve reacties uit het veld gekomen. Steeds meer klinieken zien in dat een verslaving een ziekte is en niet alleen een gedragsstoornis. Ook ziet men de positieve werking van confronterende methodes als een afscheidsbrief schrijven aan je verslaving, zoals in de serie te zien was.

De deelnemers zelf kregen alleen maar waardering en respect. Zoals Annelies. Na de eerste afleveringen durfde ze nauwelijks de straat op. ‘Toen het ijs eenmaal gebroken was, veranderde dat helemaal. Ik kreeg alleen maar positieve reacties. Op hyves bijvoorbeeld sturen tieners me reacties, hen heb ik ook ogen geopend. Dat doet me goed, ik wil anderen ermee helpen. Daarbij heb ik gemerkt dat open zijn over mijn probleem me zelf ook veel kracht geeft.’

Dit artikel staat in Zorg + Welzijn Magazine nummer 2, februari 2009.

Bron: Zorg + Welzijn Magazine 2, februari 2009