Verbijsterd was iedereen, die half maart het trieste nieuws over de 32-jarige Turkse Gül vernam. De vrouw werd met haar drie jonge kinderen maanden verbeten achtervolgd door haar wraaklustige ex-man en zijn vrienden. Bij het vierde onderduikadres waar de vrouw veiligheid zocht, had hij beet. Hij schoot Gül voor de deur van het Blijf-van-mijn-lijf-huis in Koog aan de Zaan koelbloedig dood. Volgens haar naaste vrienden had ze al de tijd geweten dat ze nooit aan hem zou kunnen ontsnappen.
Even was Nederland te klein. Deskundigen buitelden over elkaar heen in hun haast om oplossingen voor het probleem van eerwraak de wereld in te slingeren. En al snel ontstond het beeld dat huiselijk geweld vooral bij allochtonen voorkomt. Maar niets is minder waar, zegt bijvoorbeeld het Tweede Kamerlid Marleen de Pater (CDA). ‘Het huiselijk geweld hoort jammer genoeg bij alle culturen. Het komt voor bij hoog- en laagopgeleiden, bij stedelingen en plattelanders.’ Ze haalt een onderzoek aan uit Twente. ‘Het komt ook voor op boerenbedrijven. Misschien extra schrijnend. Als de vrouw zou vluchten, moet misschien ook het bedrijf stoppen. Dat kan reden voor haar zijn om toch maar te blijven.’
Het PvdA-Kamerlid Aleid Wolfsen is het met haar eens. ‘Maar het geweld bij allochtonen lijkt directer en harder.’ Wolfsen sprak onlangs een jonge allochtone vrouw in een opvanghuis voor mishandelde vrouwen. ‘Ze vertelde dat haar schoonfamilie tegen haar zoon zei: “jouw moeder is zo slecht dat jij haar later, als je groot bent, ook moet gaan slaan”. Allochtone vrouwen komen volgens hem sneller in een opvanghuis terecht. ‘Ze zijn nog maar kort in Nederland, en kennen niemand buiten hun schoonfamilie. Ze kunnen dus nergens terecht. Het lijkt dan alsof vooral allochtone vrouwen met huiselijk geweld hebben te maken.’
Geweldsspiraal
Terwijl de economische recessie regeert, en vrijwel overal de broekriem wordt aangehaald, trekt het kabinet tot 2007 zeven miljoen euro extra uit voor de bestrijding van geweld binnen het gezin. Bovendien gaat er acht miljoen extra naar de maatschappelijke opvang en het verbeteren van de mogelijkheden voor melding van huiselijk geweld.
De politiek is zeer actief. Zo werkt Justitie-minister Piet-Hein Donner aan een voorstel om bij huiselijk geweld de man tijdelijk uit de echtelijke woning te zetten. Het kabinet hoopt op die manier te voorkomen dat moeder en kinderen van adres naar adres moeten zwerven, en in nog grotere problemen verzeild raken. Politieagenten worden bovendien getraind om huiselijk geweld sneller te herkennen en te registreren. En het Openbaar Ministerie geeft de dader vaker straf, of, als hij meewerkt, gedragstrainingen. Gemeenten werken aan programma’s die maatschappelijke instellingen mobiliseren meer actie te ondernemen tegen geweld binnen het gezin.
Daarnaast maakte immigratieminister Rita Verdonk eind vorig jaar bekend migrantenvrouwen, die kort in Nederland zijn, ernstig worden mishandeld door hun echtgenoot en zonder hem geen recht op legaal verblijf hebben, toch als zelfstandig persoon een verblijfsvergunning te geven. Ook al zijn ze, zoals de wet voorschrijft, korter dan drie jaar in Nederland.
Ook de vrouwenbeweging zelf heeft een grote omslag gemaakt. Vroeger zou het onbespreekbaar zijn geweest om geld en tijd te besteden aan hulp aan de dader van huiselijk geweld. Nu is dat veranderd. De geschiedenis leerde dat veel vrouwen uiteindelijk toch weer terugkeren naar hun mishandelende echtgenoot. Alleen: ze willen dat het geweld stopt.
Organisaties voor vrouwenopvang bieden nu in verschillende plaatsen van Nederland hulp aan de mannen. De echtgenoten blijken ook open te staan voor begeleiding. Ook zij willen een nieuwe start maken, en leren om uit de spiraal van geweld te blijven. Vroeger werd dit onmogelijk geacht.
CDA-minister Donner zei kort geleden in de Tweede Kamer nog eens dat zich in Nederland per jaar achthonderd- tot negenhonderdduizend gevallen van geweld binnen het gezin voordoen. Dit aantal ligt dus veel hoger dan de tweehonderdduizend die tot nu toe werden genoemd. Bij een kwart van de gevallen is sprake van ernstig en stelselmatige mishandeling.
Per jaar sterven vijftig kinderen, tachtig vrouwen en twintig mannen door geweld binnen familiekring. Steeds meer wordt duidelijk dat het geweld een enorme “spin off” heeft. Kinderen die opgroeien met geweld lopen groot gevaar later in dezelfde gewelddadige mechanismen te vervallen. Internationaal onderzoek geeft aan dat veertig procent van de groep als volwassene agressie- of depressieproblemen krijgt. In Nederland is tachtig procent van de tbs’ers als kind verwaarloosd, mishandeld of seksueel gebruikt. Het repareren van de gevolgen, voor zover mogelijk, kost de maatschappij miljoenen.
Schuilplaatsen
‘Het kabinet heeft weliswaar extra geld uitgetrokken voor opvang,’ zegt Wolfsen van de PvdA, ‘maar dat is een druppel op de gloeiende plaat. Het komt per jaar tien tot vijftienduizend keer voor dat vrouwen aankloppen bij de opvang voor hulp, en dat er geen plaats is. Stel je voor: eindelijk durven ze de stap te maken, en dan wordt de deur voor hun neus dichtgeslagen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten helpt gemeenten sinds kort met programma’s om geweld achter de voordeur aan te pakken. Maar slechts eenderde van de gemeenten doet mee. Ik kom wethouders tegen die zeggen: “In onze gemeente komt geweld binnen het gezin niet voor”. Ik hoor verhalen over huisartsen die de signalen van huiselijk geweld nog steeds niet herkennen. Ik kom onderwijzers tegen die zeggen: “Ik vermoed dat dat-en-dat-kind uit mijn klas thuis wordt mishandeld”. Maar de ouders en het kind ontkennen, dus kan ik er verder niets aan doen.’
Wolfsen wil extra geld. ‘Minister Donner heeft geen nee gezegd tegen mijn plan.’ De regering geeft meer gemeenten toestemming om langdurig drugsverslaafden gratis heroïne te geven. ‘Dus bespaart Donner op de pot om veelplegers aan te pakken. Dat geld kan naar de bestrijding van huiselijk geweld.’ Het Kamerlid wil bovendien gemeenten financieel korten als ze niets doen aan de bestrijding van huiselijk geweld. ‘Ook daar heeft Donner geen nee op gezegd.’
Met het geld moeten er werkelijk veilige schuilplaatsen komen voor vrouwen als Gül, die op leven en dood worden achtervolgd door hun ex-echtgenoot of familie. ‘En we moeten instellingen, huisartsen, consultatiebureaus, en noem maar, op trainen op omgaan met huiselijk geweld. Gemeenten moeten daarbij het voortouw nemen.’
Ook Lisette van Gurp van TransAct, het landelijk expertisecentrum voor de aanpak van seksueel en huiselijk geweld maakt zich zorgen. Er gebeurt veel, maar zal het genoeg zijn?
‘Politie en Justitie brengen echt meer gevallen van huiselijk geweld aan de oppervlakte. Maar ik ben bang voor het vervolg. Zijn hulpverleners genoeg ingesteld op een goede behandeling? Vragen ze door als een vrouw klaagt over depressieve klachten, over slaapstoornissen? Zijn hulpverleners getraind om te kijken naar de oorzaken van die problemen? De jeugdzorg en de geestelijke gezondheidszorg hebben grote capaciteitsproblemen. Er komen steeds meer cliënten. Zijn ze in staat om goede begeleiding aan te bieden? Daar moet nog veel gebeuren, wil de winst die wordt geboekt in de bestrijding van het huiselijk geweld kunnen worden verzilverd.’
Het Tweede Kamerlid De Pater ziet het probleem praktisch. ‘Als er knelpunten naar boven komen, gaan we ze aanpakken. Vroeger vond men dat je bij verdenkingen van kindermishandeling terughoudend moest zijn. Het was immers het privé-terrein van de ouders. Dat taboe zijn we aan het doorbreken. Allerlei instellingen worden getraind om in te grijpen. Ze doen dat steeds vaker. Als blijkt dat de aanpak van huiselijk geweld stokt, bijvoorbeeld omdat hulpverleners er niet goed aan toe komen, moeten we dat aanpakken. Net zoals we bij andere problemen hebben gedaan.’
