‘Moet u nog vaak plassen ’s nachts,’ vraagt wijkverpleegkundige Fijke van der Voorden aan meneer Van Buuren. ‘Nog steeds drie, vier keer per nacht,’ antwoordt de 85-jarige. ‘Ik heb het tegen de dokter gezegd, zoals u de vorige keer aanraadde. Hij zei dat ik terug moest komen als ik vaker ’s nachts moest plassen. Dan krijg ik medicijnen. Het is m’n prostaat, hè.’ Van der Voorden prikt in de vinger om bloedsuiker te meten. ‘Zijn er nog moeilijke dingen in het afgelopen jaar gebeurd?’, vraagt ze ondertussen. Dan volgt een opsomming van familieleden en vrienden die zijn overleden tussen nu en acht jaar geleden. ‘Maakt u ook weer nieuwe kennissen?’ vervolgt de verpleegkundige. ‘Ja, er gaan hengelaars af en er komen er weer bij,’ antwoordt meneer Van Buuren vrolijk. ‘Ik hengel vaak, daar is tegenwoordig ook al veel protest tegen. Maar ik gooi ze altijd terug, kan ik ze weer vangen,’ glundert hij. ‘Vanmiddag ga ik weer.’

Periodiek

Van der Voorden is een van de wijkverpleegkundigen die in twee wijken in Gorinchem het consultatiebureau (cb) voor ouderen werkt. Een jaar geleden is Zorggroep Rivas, die behalve thuiszorg ook woonzorg, jeugdgezondheidszorg en ziekenhuiszorg aanbiedt, op proef begonnen met het cb voor ouderen. Inmiddels is er toestemming om het naar alle wijken in Gorinchem uit te breiden.

Doel van het consultatiebureau is mogelijke problemen op lichamelijk, geestelijk en sociaal gebied vroegtijdig te signaleren en zodoende gezondheidsklachten vóór te blijven. Verder geeft het informatie aan ouderen om gezond te blijven en adviseert de verpleegkundige als het nodig is om naar de huisarts, maatschappelijk werk of andere instanties te gaan.

Het cb begint de eerste keer met een uitgebreid gesprek en een vragenlijst. Daarin wordt behalve naar het lichamelijk welbevinden ook naar persoonlijke, geestelijke en sociale aspecten gevraagd: ‘Heeft u moeite met veranderingen in uw leven? Kunt u problemen in de familie bespreken? Ervaart u problemen in de relationele sfeer?’ Periodiek wordt een afspraak gemaakt voor een bezoek aan het cb. Bij elk bezoek wordt bloeddruk, gewicht, lengte, bloedsuiker, cholesterol, gezichtsvermogen en gehoor gecontroleerd.

Gorinchem is niet de eerste gemeente die een cb voor ouderen begint. Twee jaar geleden beet thuiszorgorganisatie Groot Rijnland in Leiden het spits af en sindsdien hebben verschillende organisaties het voorbeeld gevolgd. Het idee voor een consultatiebureau voor ouderen is al acht jaar geleden ontstaan bij dr. Gerard Ligthart, geriater in Hilversum. Hij komt in zijn vak ouderen tegen die vaak heel lang met een aandoening rondlopen en pas als er duidelijke klachten optreden bij de huisarts terecht komen. Een periodieke controle, zo redeneerde Ligthart, zou typische ‘ouderen-’ aandoeningen vroegtijdig kunnen opsporen en preventief kunnen behandelen.

Projectvoorstellen van Ligthart voor onderzoek naar de vraag naar en de toepassing van periodieke screening van ouderen werden gesmoord in gebrek aan geld. Inmiddels is vanuit het ziekenhuis en de thuiszorg in Hilversum een experiment gestart onder leiding van Ligthart. ‘Wij hopen snel te beginnen met de screening van zo’n vijfhonderd Hilversummers van 75 jaar tot 85 jaar. We beginnen doelbewust in een wijk waar vooral sociaal zwakkere mensen wonen. Omdat zich daar de meeste gezondheidsproblemen voordoen en deze mensen niet zo snel uit zichzelf naar de dokter gaan.’ Er wordt op veel voorkomende aandoeningen onderzocht, die vaak onopgemerkt blijven, maar vroegtijdig herkend en behandeld kunnen worden. Zoals cholesterol, bloedsuiker, bloeddruk. ‘We doen bijvoorbeeld geen kankerscreening, omdat de opbrengst te laag is om het onderzoek te doen.’

Werving

‘Ik vind het echt heel knap dat u veel minder bent gaan roken,’ prijst Van der Voorden meneer Van Opstal, 68 jaar. Deze vertelt dat hij van drie pakjes shag naar één per week is gegaan. ‘Dan belast u uw longen in ieder geval minder.’ ‘Ik heb geprobeerd te stoppen,’ verklapt meneer Van Opstal, ‘maar dat gaat niet lukken.’ Meneer Van Opstal zegt na het onderzoek ‘toch wel gerustgesteld’ te zijn.

Een andere patiënt, mevrouw Van Amersfoort, 65 jaar, vertelt aan de wijkverpleegkundige dat ze erg veel last heeft gehad van haar gebroken vingers. Vooral omdat ze niks meer kon doen en de hele dag binnen moest zitten. ‘Hebt u nog zo veel last van migraine?’, informeert Van der Voorden. ‘Minder en ook minder heftig,’ ‘Weet u ook waarom dat is?’ vraagt ze door. ‘Ik weet spanningen beter te omzeilen, denk ik. Ja, de zorg voor mijn moeder kost heel veel energie.’ ‘U moet aan de hulpverleners duidelijk aangeven waar uw grenzen liggen,’ luidt het advies. ‘Dat doe ik, maar soms voel ik me wel bezwaard; je moet toch ook voor je moeder zorgen.’

Ondertussen heeft Van der Voorden het cholesterol gemeten bij mevrouw Van Amersfoort. ‘Kijk, licht verhoogd.’ Ze pakt het voorlichtingsboek ‘Verantwoorde Voeding’ erbij. ‘U zit met uw gewicht ook iets te hoog, dus het is belangrijk dat u oplet welke producten u eet. Het cholesterol kan leiden tot vernauwing van de bloedvaten en dat maakt het risico op hartklachten en herseninfarct groter.’

Het lichamelijk onderzoek schept ook de mogelijkheid voort te borduren op andere ontwikkelingen in het persoonlijke leven. ‘We komen veel eenzaamheid tegen. De een op een-gesprekken geven inzicht in de problematiek van de persoon,’ zegt Fijke van der Voorden. ‘We kunnen adviseren om naar het naar maatschappelijk werk te gaan of naar andere initiatieven voor ouderen. We zien de mensen en kunnen problemen op geestelijk en sociaal gebied aan de oppervlakte krijgen. Zonder lichamelijk onderzoek zouden de ouderen niet zo snel hier komen.’ Niettemin heeft de wijkverpleegkundige de indruk dat het cb niet alle ouderen bereikt: ‘Mensen die heel eenzaam zijn, zichzelf verwaarlozen, die kom ik in het wijkwerk wel tegen, maar die zie ik niet bij het consultatiebureau.’

Ook geriater Ligthart waarschuwt ervoor dat niet alleen de ‘worried well’ het cb moeten weten te vinden. ‘Wellicht moet je de publiciteit meer richten op de kinderen van die ouderen. Verder kun je het beste via de huisarts informatie aan de ouderen geven over het consultatiebureau. Dan komen ze eerder dan als het via de gemeente loopt.’

Of de preventieve screening van ouderen kostenbesparend werkt voor de gezondheidszorg is niet op voorhand te zeggen. Mensen zijn duurder als ze langer leven. Ligthart: ‘In principe is het kostenbesparend als je ergere gezondheidsschade voor kunt zijn. Maar als je meer behandelt naar aanleiding van de onderzoeken, dan kost dat natuurlijk ook geld.’ Dat was overigens ook de angst van de huisartsen, vertelt Ligthart. Die waren bang dat ze nóg meer patiënten te verwerken kregen. ‘Daarom moet je ook vakkundig adviseren en niet de cliënt zomaar doorsturen naar de arts.’

Ondertussen bestudeert mevrouw Van Amersfoort aandachtig de folder met het voedingsadvies. ‘Je moet goed op je lichaam letten, het moet nog zo’n twintig tot vijfentwintig jaar mee,’ zegt ze. ‘Als je bij de huisarts komt, dan heb je al klachten en is het eigenlijk te laat. Nee, je kunt beter proberen de problemen vóór te zijn. Ik vind het prettig dat er, vooral in het eerste gesprek, naar onze behoeften wordt gekeken. Niet alleen qua beweging, maar ook qua activiteiten die bijvoorbeeld in de wijk ondernomen moeten worden voor ouderen. Ik heb het gemerkt toen ik met die gebroken vingers thuis zat; je wereld kan héél klein worden.’