Jan Smelik was in 2012 een van de initiatiefnemers van de succesvolle burgercoöperatie ‘Austerlitz Zorgt’. ‘Ons dorpshuis is een aparte stichting. Zij hebben nu nul inkomsten, het hele pand staat leeg, terwijl de kosten, bijvoorbeeld de huur, wel doorlopen. Het dorpshuis is het hart van onze gemeenschap. Als we straks weer een beetje bij elkaar mogen komen, wil je niet dat bijvoorbeeld het koor niet meer wekelijks kan repeteren. Voor veel leden is dat het enige uitje.’

Vet

Austerlitz illustreert een bredere ontwikkeling in Nederland. Navraag leerde Smelik, tevens aanstichter en coördinator van Nederland Zorgt Voor Elkaar, dat bijna de helft van de bestaande burgerinitiatieven, ‘met name diegene die een buurthuis beheren en vaak ook huren’, nu in de financiële problemen zit. ‘Ze hebben nul vet op de botten, moesten altijd al geld bij elkaar scharrelen.’

Vierduizend

De door de landelijke overheid ingestelde regelingen blijken voor deze organisaties niet te gelden. ‘De minister-president noemt alles en iedereen, maar vergeet de maatschappelijke initiatieven. Buurthuizen komen niet in aanmerking voor de vierduizend euro die elk cafeetje wel krijgt. Stichtingen kunnen nu gewoon failliet gaan.’

Oppasdienst

Smelik ziet in deze tijd de waarde van het burgerinitiatief bevestigd. ‘Ze kunnen corona natuurlijk niet voorkomen. De vrijwilligers zijn geen virologen. Maar in Austerlitz bijvoorbeeld werd binnen no-time een oppasdienst opgezet voor ouders die moesten werken en kinderen hadden. Met een sterk sociaal weefsel, kleinschalig, dichtbij, kun je heel snel inspelen op behoeften.’

Bedding

Diensten als mijnbuurtje.nl , ‘of zoiets simpels als een buurtapp’, bewijzen nu hun waarde. ‘Er hoeft maar een oproep te worden geplaatst en mensen melden zich. Juist omdat het initiatief er al was. Nieuwe vrijwilligers kunnen versneld aanhaken. De drempel om iets te gaan doen is veel lager als er al een organisatorisch bedding ligt waar mensen in kunnen stappen.’

Basishulp

Het enthousiasme van veel Nederlanders om anderen bij te staan noemt Jan Smelik ‘een versnelling, een verdieping van wat al een aantal jaar gaande is.’ Corona zorgt ervoor dat ‘mensen hun wijk ontdekken’. Smelik ziet ‘veel basishulp: boodschappen, maaltijden, vervoer, contact, de vraag is vervolgens hoe je die energie kunt bestendigen.’

Vertrouwen

Maar juist dat is volgens Smelik ook de moeilijke vraag. ‘Ik kom regelmatig bij VWS en dan vragen ze enthousiast: ”wat kunnen we concreet voor jullie betekenen?” Waar het echter om gaat is dat we als samenleving op een andere manier gaan denken. Veel meer vanuit vertrouwen, vanuit de samenredzaamheid en de kracht van burgers. Het effect van de huidige crisis zal zijn dat er meer respect is voor professionals. Dat respect zou ook voor burgers moeten gelden.’

Reflex

‘Er wordt veel gesproken op de twintig, dertig procent mensen die niet zelfredzaam zijn. Juist die verdwalen vaak in het professionele zorgsysteem. Die mensen kun je veel meer in de samenleving zelf opvangen. De maatschappelijke reflex is dat als je in de problemen komt, je professionele hulp moet krijgen. Van die kramp moeten we af.’

Primaat

Smelik wijst als voorbeeld op de actuele situatie rondom de verpleeghuizen. ‘Allemaal op slot, geen enkele ruimte voor maatwerk en daarmee creëren we een nieuw probleem. Laat het primaat voor dit soort kwesties nou bij de mensen die dichtbij zijn. We hebben in dit land een systeem gebouwd dat burgers niet vertrouwt. Dat kunnen we nu veranderen.’

Nederland Zorgt Voor Elkaar werkt aan een witboek waarin de ontwikkeling van burgerinitiatieven tijdens de coronacrisis gedocumenteerd en gereflecteerd wordt. Het witboek is vanaf begin juni te vinden op nlzve.nl.