Minister Borst en staatssecretaris Vliegenthart zijn bijna euforisch over de meerjarenafspraken. Het is een enthousiasme dat door Tweede Kamerlid Agnes Kant met enige argwaan bekeken wordt. Natuurlijk , het is winst als de sectoren wat verder vooruit kunnen kijken, vindt ook zij, maar wat gebeurt er als zaken zich anders ontwikkelen dan verwacht. Kant: ‘De afgelopen jaren waren er steeds tekorten en problemen, zodat zorginstellingen iedere keer bij het ministerie op de stoep stonden. Met de meerjarenafspraken hopen Borst en Vliegenthart hun stoep de komende tijd schoon te houden. Mijn zorg is dat VWS de deur niet meer open doet als de afspraken niet de beoogde resultaten opleveren en de instellingen toch weer aankloppen. In het debat heeft de minister wel gezegd dat er opnieuw gepraat kan worden als er onvoorziene problemen komen. Maar wat zijn onvoorziene problemen? Sommige zijn nu al te voorzien.’

Welke?

‘Instellingen zullen niet alle afgesproken doelstellingen halen. In de ouderenzorg wachten 35.000 mensen op een plaats in een verzorgingshuis. Borst heeft gezegd dat het wegwerken van de wachtlijsten één van haar doelstellingen is, maar met het geld dat ze ervoor ter beschik king stelt, is dat onmogelijk. In mijn ogen blijven de minister en de Kamer verantwoordelijk voor dat probleem, maar met de meerjarenafspraken schuift Borst die verantwoordelijkheid af op de sector. Je mag de sector vragen het maximale te doen om met het gereserveerde geld de wachtlijsten terug te dringen. Maar wat niet kan, dat kan niet. Het oneerlijke van die afspraken is dat het budgettaire kader van tevoren vast stond. Dat was het uitgangspunt, in plaats van de feitelijke problemen in de zorg. Er is niet geredeneerd: dít is de werkdruk en zo lang zijn de wachtlijsten, dus hebben we dát bedrag nodig om die problemen op te lossen. Maar als Kamer zijn we erbij om aan de bel te trekken als dat nodig is.’

Wat vindt u van meerjarenafspraken als instrument?

‘Verder vooruit kijken is goed, maar dat moet dan wel op de goede manier. In mijn contacten met de sectoren merk ik niet alleen enthousiasme, maar ook argwaan. Dat GGZ-Nederland bijvoorbeeld niet tekent, is heel begrijpelijk. Die sector wordt keer op keer slecht bedeeld. Andere sectoren hebben wel getekend, maar met allerlei voorbehoud. Over sommige vraag stukken denken zij ook: dit is toch geen afspraken maken?’

Welke bijvoorbeeld?

‘De huisartsen gaan een electronisch voorschrijfsysteem invoeren. Na een investering moet dat uiteindelijk geld gaan opleveren, omdat ze dan gerichter kunnen voorschrijven. Tegelijkertijd begint er een experiment met verpleegkundigen in de huisartsenpraktijk. En wat doet de minister nu? Die koppelt beide projecten. Als de huisartsen dankzij elektronisch voorschrijven geld besparen, krijgen ze van Borst geld voor verpleegkundigen. Maar als die voorschrijving door aanloopproblemen toch minder opbrengt dan verwacht of als de geneesmiddelenprijzen toch blijven stijgen – wat ik nu al voorspel – dan haal je de ingeboekte bezuiniging niet. En dat zou dan betekenen dat de artsen onvoldoende middelen krijgen voor die andere vernieuwing. Zo schieten we natuurlijk nog niets op. Een visie wil zeggen dat je met zijn allen bedenkt wat je belangrijk vindt en daar op inzet. Dan moet je niet zo’n rare koppeling aan gaan brengen.’

Mist u een visie van de regering in die meerjarenafspraken?

‘Ja, absoluut! Met betrekking tot de ontschotting komen er wel wat experimenten aan, maar er is geen visie. Als je bedenkt dat de verpleegkundige de huisarts voor een deel kan ontlasten en bovendien meer tijd heeft voor de patiënt – zodat je uiteindelijk op medicijnen kunt besparen – dan moet je dat als een goede oplossing voor de lange termijn zien en daarin investeren.’

GGZ-Nederland zei na Prinsjesdag al dat ze de meerjarenafspraken een verdeel-en-heers systeem vond. Heeft die koepel gelijk gekregen?

‘Dat kan ik niet zeggen. Binnen de schaarste was het altijd al knokken voor de centen. Ik geloof niet dat dat nu versterkt is. Wel vind ik dat de minister de sector met oneigenlijke dreigementen onder druk zet. Zo heeft ze gezegd dat de sector verantwoordelijk is als de bezuinigingen op de geneesmiddelen niet gehaald worden. Dan zou zij genoodzaakt zijn het ziekenfondspakket te verkleinen ten koste van de patiënt. Dan denk ik: wacht even, mevrouw Borst. Wie is er verantwoordelijk voor het budget? Niet de sector, maar u! Op die manier maak je geen afspraken met de partijen, maar ga je boven de partijen staan en dreig je met straf. En het ergste is dat ze die partijen niet straft, maar de patiënten. Ze is er een beetje op teruggekomen, maar probeert die tactiek van het afschuiven van verantwoordelijkheden wel toe te passen.’

De verschillende deelsectoren in de zorg moeten goed op elkaar aansluiten. Krijg je niet toch weer verschillende eilandjes als je met al die deelsectoren aparte afspraken maakt?

‘Ja, dat blijft een probleem. Ook hier ontbreekt een visie op hoe het anders moet. De minister blijft vasthouden aan de oude structuren en kijkt niet over die muren heen. Misschien was het wel heel goed geweest om die meerjarenafspraken met alle sectoren tegelijk te maken. Niet om met elkaar in concurrentie gaan om het geld, maar om samen te kijken hoe je de proble men het best kunt oplossen: is de financiering niet teveel geschot? Moeten we daar niet veel soepeler mee omgaan? Maar die discussie willen ze blijkbaar helemaal niet aan. Ook in de meerjarenafspraken zie je dat de zorg niet de ruimte krijgt om oplossingen te vinden. De ouderenzorg bestaat uit een aantal communicerende vaten. Als er plaatsgebrek in de verzor gings- en verpleeghuizen is, krijg je een grotere druk op de thuiszorg. Als je de hele sector ontschot, gaat alles veel makkelijker. De minister wil kleine stappen zetten, maar wat is dan het einddoel? De coalitiepartijen komen daar niet uit, omdat de politieke verschillen te groot zijn.’

In Gorcum is de hele ouderenzorg gefuseerd tot één grote instelling, wat officieel niet mag. Moeten we die kant op?

‘Het mag niet, maar het is wel een goede ontwikkeling. De minister en de staatssecretaris omarmen dat experiment. Dus ze willen wel in die richting denken, maar ze ontwikkelen er geen beleid bij. Alweer: waar is de visie? Iemand uit het veld vertelde me laatst dat hun enige personeelsuitbreiding van de laatste jaren bestond uit mensen op de administratie die bezig waren eigen bijdragen te innen. Dat is toch onzinnig? De financiën, de schotten, controle mechanismen als de stopwatch-zorg en de regelgeving werken verstikkend. Het lijkt erop dat creativiteit in de zorg verboden is. Als we het aantal handen aan het bed verdubbelen, gaan we er in kwaliteit drie of vier keer op vooruit.’

Vindt u dat er genoeg partijen bij de meerjarenafspraken betrokken zijn?

‘De organisaties van verpleegkundigen en verzorgenden hebben helemaal niet mogen meepra ten. De mensen die het werk moeten doen worden overal buiten gehouden, ook buiten ge sprekken over werkdruk. Dat vind ik echt waanzinnig.’

Welke onderwerpen mist u in de meerjarenafspraken?

‘Er staat weinig over preventie in. Als je een visie op gezondheidszorg hebt, staat preventie op nummer één.’/Kees Neefjes