In het recent verschenen rapport Meedoen zonder beperkingen brengt de Nationale ombudsman de financiële problemen in beeld waar veel jongeren (18+) met een arbeidsbeperking mee kampen. In de kern komen de problemen op het volgende neer: de regelgeving is complex, de informatievoorziening deugt niet en extra uren werken loont niet of nauwelijks vanwege verrekeningen met de uitkering.
Diverse groep
De groep jongeren met een arbeidsbeperking is zeer divers: het gaat om jongeren met een fysieke of verstandelijke beperking, een chronische ziekte of aandoening en/of psychische kwetsbaarheden. De diversiteit komt onder andere tot uitdrukking in de intellectuele vermogens: een deel heeft een (licht) verstandelijke beperking, maar er bestaan net zo goed hoogbegaafde jongeren met een beperking. Ook wat betreft het verloop van de beperkingen is de diversiteit groot. Iemand kan geboren zijn met een beperking, maar beperkingen kunnen ook in de loop van het leven ontstaan, zoals in het geval van een chronische ziekte. Iemand kan stabiel zijn, een progressieve aandoening hebben of juist (dagelijks of periodiek) schommelen qua belastbaarheid.
Gemiste kans
‘Het rapport van de ombudsman is belangrijk’, stelt Sharon Koks-den Outer: ‘Het geeft een compact en reëel beeld van de problemen waar deze jongeren tegen aanlopen.’ Koks-den Outer werkt momenteel 18 uur per week als projectmedewerker bij Movisie en participeerde in het onderzoek van de ombudsman, aangezien ze zelf nugger is. ‘Ik had aangeraden om ook expliciet aandacht te besteden aan de jongeren die geen recht hebben op een uitkering. Maar de nuggers worden helaas slechts op één pagina aangestipt.’
Incorrect beeld
Nuggers komen er vaker bekaaid af in onderzoeken, en ook in de algemene media. Daardoor wordt het – incorrecte – beeld in stand gehouden dat er voor de nuggers geen ondersteuningsmogelijkheden zouden zijn. Terwijl die er wel degelijk zijn. ‘Het gaat om ondersteuning bij het vinden én houden van een baan’, vertelt Nico Blok, ombudsspits bij Onbeperkt aan de slag (OADS). OADS is een private, sociale onderneming die ontmoetingen organiseert tussen werkzoekenden met een arbeidsbeperking en werkgevers. Blok ontvangt signalen over werk en sociale zekerheid van werknemers/werkzoekenden met een arbeidsbeperking en werkgevers.
Dezelfde problemen
UWV en gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van nuggers, die volgens Blok hard nodig is. ‘Want nuggers met een arbeidsbeperking hebben dezelfde problemen bij het vinden en houden van werk als de jongeren mét een uitkering.’ Bovendien weten de nuggers zelf vaak niet dat er voor hen wel beleid is, ondanks dat ze geen recht hebben op een uitkering.
Nergens recht op
Koks-den Outer: ‘Het is natuurlijk ook een gekke categorie. Je hebt geen recht op een uitkering, dus denk je al snel dat je nergens recht op hebt. Veel van deze mensen kennen het begrip nugger zelf niet, en weten dus niet eens dat ze vallen onder dit containerbegrip. Laat staan dat ze weten dat hier beleid op is, hoe summier ook.’
Wie zijn de nuggers?
Voordat Blok verder ingaat op de mogelijkheden die er wél zijn, zetten we eerst even de belangrijkste redenen waarom iemand tot de categorie Nuggers behoort op een rij. Om te beginnen vallen veel jongeren met een arbeidsbeperking buiten de Wajong, omdat die alleen open staat voor mensen die geen arbeidsvermogen hebben.
Geen recht op bijstand
Heeft een jongere met een beperking wel arbeidsvermogen, dan heeft hij vaak, maar niet altijd, recht op een bijstandsuitkering. Dat recht vervalt veelal in het geval van samenwonen met een partner of ouder(s) met een inkomen: de kostendelersnorm. Ook als de beperking ontstaat tijdens de studie en iemand daardoor niet meer in staat is tot studeren en werken, dan wordt zo iemand (als die samenwoont) nugger.
Omvang
De Inspectie SZW heeft een schatting gemaakt van het totaal aantal nuggers: dat zouden er zo’n 76.000 zijn. Maar daarbij gaat het dus om alle leeftijden samen. Ook al is het aantal jonge nuggers met een beperking niet exact aan te geven, voor Koks-den Outer en Blok staat vast: er moet sowieso meer bekendheid komen over de ondersteuningsmogelijkheden waar zij wél gebruik van kunnen maken.
Kennislacune
Blok ziet wat dit betreft echt een kennislacune: ‘Zelfs bij professionals die met deze groep werken, zoals ambulant begeleiders en begeleiders in wooninstellingen. Maar ook sociaal werkers in wijkteams of jongerenwerkers zouden op zijn minst moeten weten dát er ondersteuning is voor nuggers.’
Sollicitatietraining
Voor wat betreft het vinden van werk gaat het bijvoorbeeld om trainingen, zoals een sollicitatietraining. Het kan ook gaan om instrumenten die helpen om een reëel beeld te krijgen van de mogelijkheden en wensen van de nugger. Daarnaast behoort scholing tot de mogelijkheden, als blijkt dat een nugger op bepaalde vlakken vaardigheden te kort komt voor een functie.
Begeleiding en hulpmiddelen
Wat betreft het hóuden van werk gaat het om voorzieningen in de vorm van begeleiding en hulpmiddelen, legt Blok verder uit. ‘Bij begeleiding kun je denken aan een jobcoach. Ook zijn er voorzieningen die het voor de werkgever makkelijker maken om een werknemer in dienst te nemen en houden.’
Hij noemt de no-riskpolis, die inhoudt dat het UWV de werkgever compenseert bij ziekte van een werknemer met een arbeidsbeperking: de werkgever moet dan – zoals voor elke werknemer – loon doorbetalen, maar bij werknemers met een beperking die onder de no-riskpolis vallen, krijgt de werkgever deze loonkosten grotendeels terug. Bij de hulpmiddelen kun je denken aan zaken als een aangepaste bureaustoel of een brailleleesregel.’
Gemeenten terughoudend
Al met al biedt het UWV behoorlijk wat voorzieningen waar nuggers gebruik van kunnen maken. Maar de informatie daarover is niet heel makkelijk te vinden, zegt Blok. Zijn ervaring is wel dat het UWV over het algemeen coulanter is in het verstrekken ervan dan gemeenten. Koks-den Outer heeft persoonlijk de gevolgen ondervonden van de terughoudendheid bij de gemeente. ‘Ik heb ze ontzettend vaak zelf aan hun broek getrokken om een klantmanager te krijgen.’
In de wachtstand
‘Ik was geen prioriteit. En dat is zonde. Want zo blijft jong arbeidspotentieel onbenut’, vervolgt ze. ‘Waanzin in deze tijd van arbeidskrapte! Bovendien doet het ook veel met je motivatie. De stap naar hulp is al moeilijk, en het dan voelen dat je geen prioriteit bent. Dat voelt zo naar! En je leven staat ondertussen in de wachtstand.’
Onbegrijpelijk
Blok vindt dit tamelijk onbegrijpelijk. ‘Het is een feit dat een gemeente er geen direct financieel voordeel bij heeft in de zin van lagere uitkeringskosten als ze een nugger aan het werk helpen. Maar er zijn wel degelijk indirecte voordelen. Mensen worden gelukkiger als ze kunnen werken, als ze kunnen bijdragen in een organisatie, aan de samenleving. Dat vertaalt zich op de lange termijn echt in lagere zorgkosten. Het scheelt in de psychische klachten, in verslavingsproblematiek, noem maar op.’
Bedacht op
Koks-den Outer: ‘Absoluut! Sociaal werkers mogen hier echt bedacht op zijn als ze een jongere tegenkomen die een beperking heeft of pas heeft gekregen: wijs ze op het feit dat ze nugger zijn. Wijs ze erop dat ze ondersteuning kunnen krijgen. Krijgen ze dat niet, dan is dat zeer ontmoedigend, kan ik je uit eigen ervaring vertellen.’
Meer informatie over de ondersteuningsmogelijkheden voor jonge nuggers met een arbeidsbeperking:
Nico Blok: ombudsspits@onbeperktaandeslag.nl
Sharon Koks-den Outer: s.koks-denouter@movisie.nl | 06 – 550 555 13
