‘Het kan gebeuren dat er iets misgaat. De inspectie zal u dan niet aanspreken op de fout’, schrijft de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd aan mantelzorgers in dit webdossier. Alleen als de mantelzorger met opzet een fout maakt, kan de inspectie aangifte doen.

Passend reageren

De zorgaanbieder heeft natuurlijk een verantwoordelijkheid om de kwaliteit van zorg te waarborgen. Als de zorgaanbieder signaleert dat de mantelzorger tekortschiet, dan is het belangrijk om hier passend op te reageren. Passend reageren wil zeggen dat bij signalering de beroepskracht dit bespreekt met de cliënt en mantelzorger, hulp aanbiedt en dit aantekent in het dossier.

Ook als er spontaan wordt bijgesprongen bij een andere client en je wist dat die hulp risicovol zou zijn, dan moet de zorgaanbieder voorkomen dat die spontane hulp verleend zou worden. Mantelzorgers die structureel en op verzoek van de zorgorganisatie bijspringen bij andere cliënten zijn in die situatie geen mantelzorgers, maar vrijwilligers. In dat geval is de zorgorganisatie wel aansprakelijk voor hun handelen.

Notitie

Deze uitleg staat in de notitie Grenzen verkennen – anno 2024 over de juridische en wettelijke aspecten van informele zorg. De notitie is opgesteld vanuit het programma Waardigheid en Trots. Zowel het dossier van de inspectie als deze notitie kwamen er omdat de samenwerking met mantelzorgers alleen maar belangrijker wordt. Daarom zijn gesprekken tussen professionals in zorg en welzijn en mantelzorgers over die samenwerking natuurlijk ook cruciaal, benadrukt Karlijn Nanninga, senior adviseur van Vilans.

Gesprekstool

De vorig jaar november gepubliceerde gesprekstool Samen Zorgen kan je helpen zo’n gesprek te voeren. Je krijgt in deze uitgave van Vilans tips om wederzijdse grenzen, wensen en verwachtingen te bespreken, vanuit ieders rol en positie. Verstandig is om zo’n gesprek niet alleen bij het eerste contact te hebben, benadrukt Nanninga. ‘Na twee of drie maanden kunnen situaties al flink veranderd zijn. Misschien zijn de grenzen van de mantelzorger opgeschoven of zijn er veranderingen bij de cliënt. Of misschien kan je als sociaal werker meer bieden omdat je meer kennis hebt over de casus. Dus voer dit soort gesprekken regelmatig.’

Vertrouwensrelatie opbouwen

Soms is het ook verstandig de mantelzorger alleen te spreken over verwachtingen. Dus een gesprek zonder de cliënt erbij, zegt Nanninga. ‘Omdat mantelzorgers soms liever niet met hun vader, moeder of partner erbij aangeven dat ze zelf hulp nodig hebben.’ Natuurlijk weet je als sociaal werker ook dat het opbouwen van een vertrouwensrelatie tijd kost. ‘Misschien kun je ook wel iets over jezelf delen met mantelzorgers. Het is in ieder geval helpend als het niet alleen maar over de zorg gaat, maar ook over wat er voor de mantelzorger nog meer toe doet in het leven: kleinkinderen, hobby’s, het verleden.’

SOFA-model

De mantelzorger heeft net als ieder mens allerlei verschillende rollen. Als je daar kennis van hebt, is de kans op een gelijkwaardige samenwerking een stuk groter. Het SOFA-model helpt de belangrijkste 4 rollen te onderscheiden. SOFA staat voor Samenwerken, Ondersteunen, Faciliteren en Afstemmen. Deze handelingen zijn ieder gekoppeld aan een van de rollen van een mantelzorger. Het helpt je om op de juiste manier om te gaan met de rol van een mantelzorger van dat moment:

• Samenwerken: partner in de zorg
• Ondersteunen: hulpvrager bij overbelasting
• Faciliteren: persoonlijke relatie van de hulpvrager
• Afstemmen: expert die alles weet van de hulpvrager

Rollen van mantelzorgers

Welke rol de overhand heeft, kan per situatie en per mantelzorger verschillen. Eén rol is altijd aanwezig en dat is die van de persoonlijke relatie: de mantelzorger is en blijft de partner, dochter of bijvoorbeeld kleinzoon van de hulpvrager. Op de website van Zorg voor Beter staan tips die je kunnen helpen te handelen bij de verschillende rollen van mantelzorgers. Zoals dat het je niet minder professioneel maakt als je de mantelzorger vertelt dat jou iets niet lukt (Afstemmen).