Het gebeurt: een kind dat ernstig is misbruikt, maar later toch een goede opleiding weet af te ronden en een fijn gezin kan vormen. Opgroeien in een onveilige omgeving leidt niet per definitie tot blijvende schade. Veerkracht kan kinderen en volwassenen helpen “terug te veren” na een trauma. ‘Veerkracht is geen eigenschap die je wel of niet hebt, stelt Edith Geurts van Augeo Foundation. ‘Het is het vermogen waarover iedereen in meer of mindere mate beschikt. Het omvat een set van eigenschappen die kinderen – en ook volwassenen – helpt te herstellen na ernstige tegenslag. Met die eigenschappen kunnen ze zich verder ontwikkelen. Maar let wel: het is niet zo dat met de veerkracht eventuele traumaklachten weg zijn. Om traumaklachten te verwerken is zeker ook therapie nodig.’

Langdurige stress en trauma

Ingrijpende jeugdervaringen – ook wel ACE’s genoemd naar de Engelse woorden: Adverse Childhood Experiences – leiden bij kinderen tot hevige en langdurige stress en trauma. De term ACE komt van twee onderzoekers uit de VS die een verband vonden tussen 10 ingrijpende jeugdervaringen, zoals mishandeling, verwaarlozing en opgroeien met verslaafde ouders, allerlei lichamelijke en psychische problemen op volwassen leeftijd. ‘Dat verband werd deels duidelijk via ongezonde gewoontes, zoals roken, alcohol- of drugsgebruik te verlopen, maar ook rechtstreeks’, vertelt Edith Geurts. Zij is inhoudsdeskundige kindermishandeling en huiselijk geweld bij Augeo Foundation, de stichting die zich inzet voor een veilig thuis voor ieder kind.

Effect op lijf en brein

Kinderen die langdurig ernstige stress ondervinden vanwege traumatische ervaringen en onveilige situaties kunnen schade oplopen in hun ontwikkeling, legt Geurts uit. ‘Ernstige, langdurige stress heeft effect op het lijf en op het brein van kinderen. Omdat kinderen nog in ontwikkeling zijn, kunnen de gevolgen ernstig zijn en leiden tot allerlei gezondheidsklachten en achterstanden in hun ontwikkeling. Kinderen die in een onveilig gezin opgroeien hebben bijvoorbeeld meer moeite hun emoties te reguleren, kunnen zich slechter concentreren of missen belangrijke sociale vaardigheden. Als professional kun je hen helpen deze aspecten verder te ontwikkelen.

Chronische stressfactoren

Juist die chronische stressfactoren bij kinderen – en ook hun ouders – zijn belangrijke signalen voor professionals. ‘Je moet je realiseren dat traumatische jeugdervaringen zich niet altijd heel evident  uiten. Kinderen durven er niet over te praten, ouders trouwens ook niet. Dan zijn de stressfactoren een aanleiding om aan ouders vragen te stellen, zoals: “Heb je dit wel eens meegemaakt in je jeugd?”

Set van eigenschappen

Veerkracht, het vermogen om terug te veren na traumatische ervaringen, wordt steeds meer een belangrijke factor om kinderen en volwassenen te begeleiden. Veerkracht is geen instrument of methodiek, het is meer een set van eigenschappen die zich ontwikkelen in relatie met anderen en die kinderen helpen omgaan met langdurige stress en tegenslag. Kinderen die zich gezien, gehoord en gesteund voelen, herstellen beter. Iedereen kent wel het voorbeeld van het kind dat zich uit verschrikkelijke omstandigheden wist te trekken door die ene leerkracht die aandacht had voor het kind.

Veerkracht ontwikkelen

‘Iedereen kan veerkracht ontwikkelen’, zegt Geurts. ‘Als professional kun je daaraan bijdragen door er voor kinderen en ouders te zijn. Door zelf een betrouwbare volwassene te zijn of door een sociaal stevig netwerk te helpen vormen bijvoorbeeld, dus volwassenen die naast het kind kunnen staan. Ondersteunende relaties vroeg in het leven van kinderen kunnen de schadelijke invloed van onveilige omstandigheden – mishandeling of verwaarlozing – verminderen of zelfs omkeren. Ook zijn persoonlijke vaardigheden belangrijk, zoals: hoe ga je om met je emoties en hoe vaardig ben je met sociale relaties?’

Traumatherapie

Veerkracht is geen tovermiddel dat alle problemen oplost of waarmee je ineens herstelt van ingrijpende jeugdervaringen (of ACE). ‘Het kan zijn dat de traumaklachten te ernstig zijn. Dan is ook traumatherapie nodig’, aldus Geurts. Ook helpt veerkracht geweld in een gezin niet direct te stoppen. ‘Om vaste patronen in zo’n gezin te doorbreken is meer ondersteuning nodig’

Toepassing in de hulpverlening

Volgens Edith Geurts is het belangrijk dat de ontwikkeling van veerkracht wordt toegepast in de hulpverlening. ‘Het gaat vooral om het besef bij hulpverleners dat kinderen en volwassenen baat hebben bij veerkracht. Zoals het ook belangrijk is om te beseffen dat ingrijpende jeugdervaringen een rol kunnen spelen bij ernstige problemen van kinderen én van hun ouders – die zelf met traumatische jeugdervaringen worstelen. Het gaat erom dat je stress gerelateerde problemen herkent. Dan kun je als hulpverlener werken aan veerkracht en kinderen sterker maken.’

Het verschil maken

Veerkracht is geen lapmiddel, benadrukt Geurts. ‘Om problemen aan te pakken moet je die problemen oplossen. Veerkracht kan daarbij helpen. Het is vaak juist iets kleins wat het verschil kan maken; De leerkracht bij wie je elke dag na school even kon nazitten. Of de tante bij wie je altijd terecht kon als het thuis moeilijk werd. Elke positieve ervaring is er één die kinderen en volwassenen kan helpen. Het gaat om gezien worden, je gewaardeerd voelen, ervaren dat je de moeite waard bent.’

Hier kun je meer lezen over veerkracht in een speciaal veerkracht-magazine: wat kan jij als professional in het sociaal domein doen?