De confrontatie met jezelf kan je inzicht geven in jezelf waardoor je je leven beter kunt inrichten. Maar helaas beschikt niet iedereen over de veerkracht en vaardigheden om aan een periode van eenzaamheid een positieve draai te geven. Als gevoelens van eenzaamheid aanhouden, kunnen mensen zich op een negatieve manier ontwikkelen en vereenzamen.
Onlangs zag ik een uitzending van De Vijfde Dag (EO) over eenzaamheid waarin een van de geïnterviewden treffend over haar eigen proces van vereenzaming vertelde. Door gezondheidsproblemen kon zij niet meer werken en kwam zij nog moeilijk de deur uit: ‘Je hoort de auto’s rijden, je weet dat mensen overal naartoe gaan en jij hebt zoiets van: Ik zit hier weer. Je ziet gewoon niemand meer op den duur. Je voelt je eigen daardoor niets meer waard, want je bent nutteloos.’
We definiëren eenzaamheid vaak als het missen van contact met mensen. Uit het citaat komt echter duidelijk naar voren dat eenzaamheid ook betrekking heeft op de behoefte om van belang te zijn, op het gevoel dat het leven zinvol is. Als mensen vereenzamen raakt dat dan ook aan de kern van hun bestaan en ontstaat een gevoel van grote leegte. Om dit op te vullen, blijken mensen de neiging te hebben te veel te gaan eten, roken, drinken en kopen. Met allerlei problemen als gevolg: verslaving, slaapproblemen, gezondheidsklachten en schulden. En dat heeft weer een negatieve uitwerking op het zelfvertrouwen en zelfwaardering. Het proces van vereenzamen zet kortom een negatieve spiraal in werking, waardoor problemen zich opstapelen en verergeren.
Dat vereenzaming ten grondslag kan liggen aan allerlei problemen weten we al wel langer. Maar toch bestrijden verschillende beroepskrachten in de praktijk nog vaak vooral de symptomen. De diëtist helpt met afvallen, de schuldhulpverlener maakt de schulden behapbaar en de huisarts schrijft slaappillen of antidepressiva voor. Terwijl het onderliggende probleem, het proces van vereenzamen, blijft bestaan.
Nu we in de gemeenten in ons land de ondersteuning, hulpverlening en zorg opnieuw moeten inrichten, hebben we de kans om voldoende aandacht voor het vereenzamen van mensen in te bouwen. Dat is belangrijk, want wie bereid is de wortels van problemen aan te pakken, zal de beste resultaten boeken.
Jan Willem van de Maat werkt als onderzoeker en adviseur voor de afdeling Sociale Zorg van MOVISIE. Hij is gespecialiseerd in de thema’s eenzaamheid, buurthulp en maatschappelijke participatie van senioren.
