De 52-jarige JP zat tien jaar terug helemaal niet meer op hulp te wachten. Hij zocht zelf wel een oplossing voor zijn belastingschuld van meer dan 17.000 euro, ontstaan mede omdat hij te veel kinderopvangtoeslag betaald had gekregen. De reguliere instanties en gemeente gaven niet thuis, hij werd ‘na 22 maanden’ wachten op schuldhulpverlening afgewezen. Zijn oplossing kreeg vorm op zolder. ‘Daar heb ik wat plantjes neergezet.’
Suïcidepoging
JP kwam van de regen in de drup. Hij begon ook in drugs te handelen, steeds meer te drinken en belandde nadat zijn hennepkwekerij werd opgerold, achter ‘dikke muren’. Hij was ten einde raad. Een suïcidepoging op derde kerstdag had blijvende gevolgen voor zijn oog. Medicatie op recept zorgde voor een nieuwe verslaving.
Keuze
De ommekeer kwam toen JP in de gevangenis kennismaakte met Buro Nazorg Den Bosch. Pas maanden later nam hij contact op. JP had een postadres nodig om zijn uitkering te behouden. ‘Ik stond toen voor de keuze, een postadres met voorwaarden en schuldhulpverlening. Of toch die andere afslag, blijven hangen in – ik regel het zelf wel – en in de drugswereld. Als ik geen kinderen had gehad, dan had ik waarschijnlijk niet met Erik afgesproken en doorgezet.’
Vertrouwen in toekomst kwijtgeraakt
Erik Leerintveld werkt dik twintig jaar ‘met mensen die bijna alles zijn kwijtgeraakt. Zijn cliënten kampen met allerlei problemen: dak- en thuisloosheid, net uit detentie, verslavingsproblematiek en daardoor veel psychische problemen. Schulden maken een vast onderdeel uit van het problemenpakket. Het geloof in instanties en vertrouwen in de toekomst zijn ze onderweg kwijtgeraakt.
Leerintveld kent de negatieve sneeuwbal maar al te goed. ‘Schulden die in rap tempo oplopen, post die niet meer open wordt gemaakt, deurwaarders, huisuitzettingen. Gegijzeld worden in detentie omdat boetes niet betaald kunnen worden. Het leven dan weer op de rit krijgen is allesbehalve eenvoudig.’ Deze “bijzondere doelgroepen” komen vaak niet in aanmerking voor gemeentelijke of wettelijke schuldsanering, weet hij. ‘Mensen moeten eerst stabiel en clean zijn, is het mantra. En zo blijft die vicieuze cirkel van ellende intact.’
Beweging
Leerintveld: ‘Schulden houden mensen helemaal gevangen. Gelukkig zien we de afgelopen jaren wel meer beweging ontstaan. Het is niet alleen “eigen schuld, dikke bult” zoals voorheen toch vaak werd gedacht. We weten inmiddels allemaal wel hoeveel slachtoffers de systeemwereld maakt. En hoe weinig begrip er is voor de leefwereld van de mensen die wij tegenkomen.’
Schuldeiser
Volgens JP is er nog niet zoveel veranderd: ‘We helpen mensen nu steeds aan de achterkant, in plaats van aan de voorkant. Ik heb dat ook gezegd tegen het politieteam dat mijn zolder kwam ontruimen. Waar waren jullie een paar jaar geleden toen ik de hulp nodig had? Waarom was er geen schuldhulp toen ik daarom vroeg?’ Het hele systeem mag van hem morgen op de schop. ‘De overheid weet hoe funest schulden zijn maar is zelf wel de grootste schuldeiser.’
Preventie
Leerintveld loopt in zijn werk ook dagelijks tegen het systeem aan. Of het nu om de ‘onzinnige wanbetalersregeling’ gaat, de wachtlijsten of andere regelingen die mensen van de regen in de drup helpen en ‘gevangen in schuld houden’.
Hij gelooft zeer in preventie, omdenken en een andere aanpak. ‘Het Instituut van Publieke Waarden laat al jaren heel inzichtelijk zien hoeveel geld er kan worden terugverdiend met preventie. Ook voor de maatschappij. Elke euro die je aan de voorkant investeert, betaalt zich voor een gemeente driedubbel terug. Maar in plaats daarvan wordt er nog steeds heel veel geld aan schulden verdiend. Ze noemen het niet voor niets: de schuldenindustrie.’
Meer mensen met problematische schulden
Hij vreest dat het aantal mensen met problematische schulden dit jaar alleen maar zal toenemen. ‘Kijk naar de gevolgen van de corona, klimaatellende en de enorme energieprijzen. Energieleveranciers gaan zelf failliet, curatoren komen met incassovorderingen. De nieuwe leverancier staat al klaar met een woekertarief en wurgcontract. Volgend jaar zitten er nog veel meer mensen in de problemen. Allemaal een gevolg van de marktwerking die tien jaar geleden is ingezet.’
Schulden komen nooit alleen. JP vult aan: ‘Als die financiële ellende te groot wordt en mensen zijn al beetje ‘verslavingsgevoelig’ dan is de stap weer naar de fles of dat lijntje coke echt niet zo groot. Zeker zonder oplossing of perspectief in het verschiet.’
Wind in de rug
JP is van ver gekomen, heeft nu jaren van schuldsanering en bewindvoering bijna achter de rug. Hij heeft een opleiding gevolgd als ervaringsdeskundige en werkt inmiddels zelf in de zorg, met jongeren met een licht verstandelijke beperking. Zijn schulden zijn bijna afgelost. De Belastingdienst heeft hem inmiddels erkend als slachtoffer van toeslagenaffaire en hij krijgt binnenkort een ‘flink bedrag’ op zijn rekening. Het CJIB is akkoord gegaan met een forse kwijtschelding en sanering van ‘de zoldererfenis’. ‘Het lijkt alsof ik eindelijk wat wind in de rug heb.’
Boodschap
Op het congres Verslaving in het sociaal domein verzorgen Leerintveld en JP samen de sessie ‘Aan de grond genaGELD’. Een belangrijke boodschap: ‘Probeer een lichtpuntje aan het einde van de tunnel te zien. Dat perspectief is zo belangrijk. Bij mij was dat toen ik via Nazorg in Den Bosch een postadres en hulp kreeg. Daarna een woning voor mij, de kinderen en onze hond.’
Hoop
Leerintveld ziet te vaak hulpverleners – zeker in de verslavingszorg – die zelf de hoop voor hun cliënten te zijn verloren. ‘Het is ook niet eenvoudig, mensen vallen terug. Maar zonder hoop kunnen we dit werk niet doen, we zijn toch ons eigen instrument. Heel belangrijk: beloftes nakomen.’
Zijn cliënten hebben die hoop vaak al lang opgegeven, hun sociaal netwerk is beschadigd of niet meer aanwezig. Pas nog sprak hij met een 41-jarige man in detentie. Hij vroeg aan Leerintveld: ‘Hoe kun jij me wel helpen? Vanaf m’n achtste ben ik in allerlei internaten geweest en heb alle hulpverlening voorbij zien komen. Als ik straks vrijkom, en gezellig buiten een potje bier wil drinken, pakt de politie me toch weer op. Ik heb geen relatie en ik vertrouw ook niemand meer.’
Maar daar gaat het juist om, zegt Leerintveld. Vertrouwen blijven geven, geduld hebben en hoop uitdragen. ‘Het zijn open deuren en ik begrijp dat heel veel sociaal werkers dat vertrouwen zijn kwijtgeraakt. Ook door de marktwerking die nu in de zorg is toegeslagen. Laten we eens beginnen met een gesprek en een bak koffie, zeg ik dan. Je weet maar nooit. Zo is het met JP ook begonnen.’
Erik Leerintveld, schuldhulpverlener bij Bureau Nazorg gaf vorig jaar op een Zorg+Welzijn congres over verslavingszorg een sessie. Hij deed dit samen met JP, die in de gevangenis belandde vanwege drugshandel. Ook dit jaar is er weer een Zorg+Welzijn Congres Verslaving in het sociaal domein met als sprekers diverse sociaal professionals, ervaringsdeskundigen en andere experts zoals Arno van Dam (Bijzonder hoogleraar antisociaal gedrag) en organisatiepsycholoog Anke Siegers (bedenker van de Nieuwe Route). Dit congres vindt plaats op 12 april in Veenendaal. Lees hier het volledige programma en meld je snel aan, want er zijn nog maar enkele plaatsen.
Als ervaringsdeskundige weet ik hier veel van. En het is goed om hier aandacht te geven. Ik ben zelf in de schulden geraakt door mijn verslaving en durfde zelfs geen meer brieven open te maken en liet het oplopen. Ik was bang voor reacties en had stress en vond de bedragen bovenop echte schuld buiten proporties. Gelukkig heb ik zelf op tijd in mijn actieve verslaving aan de bel kunnen trekken. Ik stelde een bewindvoerder in, vond dat heel lastig, moest de controle loslaten. Uiteindelijk lukte het me ook om clean te worden en blijven en de bewindvoerder besloot pas na 2 jaar dat ik de schuldverlening in mocht. Nu nog een paar maanden ben ik schuldenvrij en ben ik de opleiding Persoonlijke begeleider specifieke doelgroepen met ervaringsdeskundigheid aan het volgen. Nu zit ik nog in de 1e jaar en volgend jaar kom ik in een leerwerktraject en krijg dan een contract bij een organisatie. Dan kan ik eindelijk uit de bijstand en het geleerde in de praktijk brengen, dat doe ik nu al en gaat me goed af. Ik wil anderen gaan ondersteunen met hun problemen op allerlei leefgebieden, dat kan zijn verslaving, autisme, armoede, schulden bijv.