In de bibliotheek van het Antwerpse dagcentrum DAG, een verblijf voor

verstandelijk gehandicapten, krijgen Lieve en Kathleen ruzie. De begeleidster,

Hedwig Kaethoven, komt tussen beiden en neemt ze mee naar de EHBO-kamer van het

dagverblijf. Ze pakt meteen de Eerste Hulp bij Ruzie-map (EHBR-map) die ze heeft

gekregen tijdens de cursus van het Gentse Werkcentrum voor Inclusief en

Emancipatorisch Vormingswerk (WIEV). Samen met Lieve en Kathleen doorloopt ze de

plaatjes met opdrachten uit de map.

Donderwolk‘Teken een donderwolk op leeg papier en

teken daarin het probleem.’ Dat is de eerste opdracht die de ruziemakers

krijgen. Lieve is veertig jaar, maar heeft de verstandelijke leeftijd van een

zesjarige. Voor haar schrijft begeleidster Hedwig het woord ‘bibliotheek’ in het

wolkje. Kathleen, ook veertig jaar, kan zelf schrijven, zij heeft het niveau van

een tienjarige. Zij noteert het woord ‘moeien’. Ze is boos omdat ze vindt

dat Lieve zich niet met haar mag bemoeien. De twee hebben al eerder conflicten

gehad. Kathleen wil niet dat iemand in de bibliotheek komt die ze niet graag

mag.

Na de cursus heeft Hedwig de EHBR-map inmiddels gebruikt bij zo’n acht

conflicten tussen cliënten. Het is de bedoeling dat de cursusstof steeds meer

een integraal onderdeel wordt van de werkwijze van de begeleiders van het

dagcentrum DAG. De 34 cliënten hebben de EHBR-map allemaal al eens mogen inzien.

Uiteindelijk verwacht Hedwig dat de cliënten ook zonder begeleider hun

conflicten zelfstandig kunnen oplossen met behulp van de map.

‘Dat is zeker mogelijk voor cliënten die verstandelijk rond de leeftijd van

acht tot tien jaar zitten. De vijf- of zesjarigen zullen altijd begeleiding

nodig hebben.’

Kathleen en Lieve moeten bijvoorbeeld vertellen hoe ze zich voelen. ‘Dat is

heel lastig voor hen. Ze kunnen niet goed uitleggen dat het niet klikt tussen

hen. Daarover vragen stellen zonder ze woorden in de mond te leggen vind ik ook

lastig,’ zegt begeleidster Hedwig. ‘Voor Kathleen en Lieve was de bibliotheek

het onderwerp van de ruzie. Maar als ik het woord ‘moeien’ in de wolk van

Kathleen had doorgestreept was er opnieuw ruzie uitgebroken.’

Begeleidster Hedwig is zich er nu meer van bewust dat conflicten soms

ontstaan doordat de begeleiders niet duidelijk zijn of doordat de sfeer niet

open genoeg is. ‘Verstandelijk gehandicapten zijn geëmancipeerder en

zelfbewuster.

Daarom ontstaan er meer frustraties en ruzies. We gebruiken ook minder

medicijnen en dat geeft meer spanningen,’ vertelt de DAG-begeleidster. ‘Ruzie

ontstaat vaak omdat de cliënten de begeleiders nadoen. Nu nemen we een cliënt

apart als we die tot de orde willen roepen, anders doen de anderen het na.’

Een andere tip waar Hedwig dankbaar gebruik van maakt is een oud

telefoonboek, dat cliënten mogen verscheuren als ze een woedeaanval hebben. ‘Als

iemand al agressief op de groep komt, houden we hem even apart. We kunnen een

cliënt ook aanleren om zichzelf preventief af te zonderen als hij boos

is.’

ErkenningDe EHBR-map wordt bij het dagcentrum alleen

gebruikt bij conflicten die met een bepaalde intentie en vaker voorkomen. Als

een ruzie ontstaat doordat iemand bijvoorbeeld per ongeluk oploopt tegen iemand

anders, passen ze de methode niet toe.

‘Het is belangrijk dat we de ruziemakers laten vertellen wat er is. Die

erkenning tempert hun woede al,’ aldus Hedwig. ‘Werken met de EHBR-map heeft bij

Kathleen, Lieve en anderen zeker geholpen, omdat ze zich serieus genomen

voelen.’

Na het doorlopen van de opdrachten in de map verscheuren Lieve en Kathleen

hun blaadje met de wolk. Lieve ziet in het biebrooster dat Kathleen wel degelijk

recht heeft op een bezoek aan de bibliotheek. Ze schudt Kathleen de hand en

belooft plechtig dat ze zich nooit meer met haar zal bemoeien.

*De namen Lieve en Kathleen zijn verzonnen om hun privacyte beschermen.

Ruzie maken kan je lerenSfeer, beeldtaal en humor

staan centraal in de methodiek ‘Eerste Hulp bij Ruzie’. De bedoeling is een

actieve betrokkenheid uit te lokken bij de cursisten.

Met sketches en voorwerpen zorgt de cursusleider ervoor dat ook minder

begaafden geboeid blijven door de lessen. De cursus ‘Ruzie maken kan je leren’

wordt gegeven door het Werkcentrum voor Inclusief en Emancipatorisch

Vormingswerk (WIEV) in Gent.

De cursusleider van WIEV maakt gebruik van een eerstehulpkoffer, waaruit

hij een fles olie tevoorschijn tovert ‘om vastgeroeste ideeën los te krijgen.’

Met een vergrootglas wil hij problemen in een bredere context plaatsen en met

een spiegel probeert de cursusleider zijn publiek aan te sporen om zich in te

leven in de beleving van een ander.

De cursisten ontmoeten ook ‘Stefke het ruzie-experke’, een soort clown die

vragen stelt aan een zaal vol cursisten. Op een gegeven moment gaat Stefke het

toneel af en moeten de cursisten het zelf doen. In groepjes komen de begeleiders

vervolgens bij elkaar om ervaringen uit te wisselen.

De verstandelijk gehandicapten oefenen in kleine groepen om ruzie te maken.

Daarbij maken ze gebruik van de Eerste Hulp bij Ruzie-map (EHBR-map), waarin

beeldtaal een belangrijke rol speelt. De methodiek omvat zeven stappen, die

worden uitgebeeld door pleisters.

Iedere stap brengt de cursisten verder naar een oplossing voor het

conflict. Bij de map hoort ook een klein schoolbord met een krijtje. Daarop

moeten de cursisten in een donderwolk de oorzaak van de ruzie tekenen. Door

vragen te beantwoorden over dit probleem kunnen ze tot een oplossing komen.

Daarna wissen ze het wolkje op het schoolbord met een spons om weer met een

schone lei te kunnen beginnen.