De inwoners van Oldeberkoop kijken er niet meer van op. Ze zijn er inmiddels gewend aan geraakt dat verstandelijk gehandicapten hun enige buurtsuper draaiende houden. Volgens René vinden de klanten het heel gewoon, ze zijn altijd aardig. Hij knikt en grijnst van oor tot oor. Zijn gezicht straalt, zijn ogen glinsteren. Daar zit hij dan, achterovergeleund op zijn stoel. Een lekkere koek erbij en een kopje koffie. Moe maar voldaan wacht hij tot hij met de bus weer naar huis gebracht wordt. Hij werpt een blik op zijn felrode trui met het logo van de winkel. Hij heeft een prachtbaan, vindt hij. René laat weten dat hij het enorm naar zijn zin heeft bij de enige buurtsuper van het dorp. Bij de boodschappenbezorgdienst zit hij, want vervoer, dat vond René wel wat. Daarbij kwam dat mensen die bij de boodschappenbezorgdienst zitten, ook een mooie groene bodywarmer kregen, voor als het koud is buiten. Eigenlijk zou hij het liefst willen dat de volgende dag alweer aangebroken was, dan had hij tenminste weer een volle dag te gaan.

Ambitie

René werkt als sinds december bij de buurtsuper, drie maanden nadat de winkel opende. Jan van der Meer, hoofd werk- en dagbesteding van de Friese zorginstelling Talant kwam met het idee: een supermarkt waar mensen met een verstandelijke handicap een supermarkt runnen, in samenwerking met begeleiders.

‘Onze instantie kijkt naar de wensen en de vragen van de cliënten,’ vertelt Van der Meer. ‘Veel van de cliënten die Talant ondersteunt wilden graag in een supermarkt werken, zo bleek. Want mensen hebben ambitie. Ook mensen met een verstandelijke beperking. Zo is het idee eigenlijk ontstaan.’

De instelling schreef vervolgens een plan om de gehandicapten aan het werk te krijgen. Van der Meer: ‘Je moet met veel zaken rekening houden. Allereerst moet er natuurlijk draagvlak zijn voor zo’n idee. Kijk, als één iemand graag in een sigarenhandel wil werken, is dat niet een reden om een uitgebreid plan te maken. Maar heel veel cliënten vonden het fijn om in een supermarkt te werken. Dan is het al sneller haalbaar. Dan moet je ook nog ergens een supermarkt vinden die te koop staat. Dat is best lastig, want de winkel moet aan vele eisen voldoen. Zo moet er bijvoorbeeld geen grote supermarkt 500 meter verderop zitten, anders verlies je de concurrentieslag, dat lijkt me duidelijk.’

In Oldeberkoop kreeg Talant de kans de plannen te verwezenlijken. Het kleine dorp in het zuidoosten van Friesland was bijna verstoken geraakt van een supermarkt. De Familie Schipper had hun Meermarkt aan de Oosterwoldenseweg in de verkoop gezet. Ze vonden de winkel niet langer rendabel. Het was de enige supermarkt in het dorp, dus het had niet veel gescheeld of de ongeveer 1500 inwoners van Oldeberkoop moesten hun dagelijkse inkopen doen in grotere plaatsen zoals Wolvega of Heerenveen, meer dan tien kilometer van Oldeberkoop. Zorginstelling Talant zag in de oude supermarkt het ideale middel om haar cliënten aan de slag te helpen en hen zo te laten integreren in de samenleving. De instelling besloot de winkel over te nemen en heeft samen met leverancier Prisma Food de nieuwe Attent opgezet.

‘Het was een sobere winkel,’ vertelt Van der Meer. ‘Een lange zaak met twee stellingen in het middel. En een gewone oude kassa, waar je de producten nog aan moest slaan. Er moest dus nog wel het nodige aan gebeuren.’

Na een grondige verbouwing bezit het dorp Oldeberkoop nu een schitterende buurtsuper. Een winkel met een moderne scankassa, een heuse groenteafdeling en een kleine cadeauwinkel. De klanten zijn er tevreden mee. In menige winkel staan de shampooflessen en pakken hagelslag een stuk minder ‘strak’ in de schappen dan in de supermarkt in Oldeberkoop. En de service is altijd goed.

‘We horen eigenlijk alleen maar positieve reacties,’ meldt Van der Meer. ‘De meeste klanten raadplegen gewoon de cliënten wanneer ze iets niet weten te vinden. Ik hoor van klanten dat ze de service erg goed vinden. Bovendien hebben de inwoners baat bij een nieuwe winkel, anders moeten ze een stuk langer reizen.’

Blieb-blieb-apparaat

René kijkt verschrikt om. Collega Maartje stormt de kantine binnen, pakt haar rugtasje en graait haar pakje sigaretten tevoorschijn. ‘Even stoom afblazen,’ zegt ze, terwijl ze in rap tempo de kantine doorbanjert en achter een smalle deur verdwijnt. René lacht maar een beetje. Een sigaretje later komt Maartje weer uit de achterentree annex rookruimte tevoorschijn. ‘Ik had wat moeilijkheden met zo’n blieb-blieb-apparaat,’ zegt ze. ‘Hij deed niet wat ik wilde. Ik moest kijken hoe groot de voorraad van de winkel was, maar dat apparaat stoorde enorm. Toen werd het me allemaal even teveel.’

Talant biedt bij de plaatselijke supermarkt in Oldberkoop aan dertien cliënten plek. Met de steun van een viertal begeleiders voeren zij tal van taken uit. Schoonmaken, kassawerk, werken in de cadeauhoek of, zoals René dat doet, bij de boodschappenbezorgdienst. Het hoort allemaal tot de mogelijkheden.

‘Maar,’ zegt Van der Meer van Talant, ‘we gaan uit van de mogelijkheden van de cliënt, niet van de onmogelijkheden. We selecteren voornamelijk op enthousiasme. Dat is een belangrijker criterium om bij Attent te komen werken dan het niveau.’

‘Het is heel belangrijk om de wensen van de cliënt in kaart te brengen,’ voegt hij eraan toe. ‘Soms hebben ze een aantal verlangens en pas bij het doorvragen, komt de werkelijke wens naar voren. Je moet zorgen dat je de vraag doorgrondt. Dan kunnen we een passende functie gaan zoeken, die ook nog haalbaar is.’

Van der Meer benadrukt dat de buurtsuper niet alleen een zorgproject is. De begeleiders hebben een uitbreiding van hun takenpakket gekregen. Ze bieden niet alleen ondersteuning aan de cliënten, ze moeten ook zorgen dat het bedrijf blijft draaien. ‘Het is gewoon een bedrijf, het staat midden in de samenleving. Als je het niet goed doet, moet de winkel ook sluiten, want we werken zonder subsidie. Voor sommige begeleiders is het een uitdaging, anderen deinzen terug voor die verantwoordelijkheid. Elke begeleider runt samen met de cliënten een deel van de supermarkt. Je ziet dat dit bij de begeleiders een verandering teweegbrengt. Ze worden afhankelijk van de cliënten in plaats van andersom. Als iemand ziek is, zit de begeleider met de handen in het haar.’

Baanbreker

De projectleider van Talant heeft het er druk mee. Sinds de oprichting van de buurtsuper heeft hij tal van afgevaardigden van andere zorginstellingen ontvangen. Ze komen kijken hoe de Oldeberkoopse supermarkt het voor elkaar bokst om gewoon bedrijfsmatig in de maatschappij mee te draaien en tevens nuttige en afwisselende dagbesteding voor mensen met een verstandelijke handicap te bieden. Het mes snijdt aan twee kanten in Olderberkoop. De onderneming heeft niet voor niets vorig jaar de Baanbrekersprijs 2003 ontvangen. Het geeft aan dat een zorginstelling zich kan meten met bedrijven. Zakelijk gezien heeft Talant zich onderscheiden. Het ziet er naar uit dat er in de toekomst meer instellingen het idee van Talant zullen overnemen. Het Friese Wirdum heeft inmiddels een soortgelijke supermarkt opgericht. De interesse voor deze opzet is volgens Van der Meer groot. Maar per situatie zal de invulling van het principe verschillen. Het wordt de zorg van de toekomt, vindt Van der Meer.

‘Wie heeft er trek in koffie,’ roept begeleidster Valerie Straatman door de winkel. De meeste cliënten kijken niet op of om. De een is geconcentreerd bezig om de pakken met koek voor in de stelling te zetten, een ander peutert secuur het plakband van een grote kartonnen doos los. De gedrevenheid is enorm. Nog een keer vragen levert wel een lichte respons op. Met als gevolg dat de rode truien één voor één langzaam de kantine binnen druppelen en bij René aan tafel schuiven. Al dat gekibbel van die vakkenvullers, moet René hebben gedacht. Hij zucht. Zijn redding is de bezorgbus die de Oosterwoldenseweg op komt rijden. Weg is René. Op weg naar huis en naar de volgende morgen.