Gemeentelijke ambulante teams richten zich vaak op mensen die alle hulp afwijzen, deze teams bieden vervolgens bemoeizorg of ‘assertieve zorg’ zoals Mulder het noemt. In deze teams zitten vaak gedreven hulpverleners die weten hoe belangrijk het is om het vertrouwen van cliënten te winnen én te behouden.

Mulder: ‘Juist mensen die geen hulp zoeken terwijl ze wel grote problemen hebben, vinden het vaak moeilijk om andere mensen in het algemeen, en hulpverleners in het bijzonder, te vertrouwen.’

Negatieve ervaringen

Dat heeft vaak te maken met negatieve ervaringen uit het verleden. Soms is er sprake geweest van een onveilige thuissituatie, van huiselijk geweld. Het versnipperde zorgsysteem helpt niet. ‘Mensen hebben vaak met allerlei uiteenlopende professionals te maken gehad. Het vertrouwen is al vaker beschaamd en bij een nieuwe crisis zullen ze niet snel om hulp vragen.’ Mulder spreekt overigens zelf liever over ‘zorgvuldige zorgzoekers’ in plaats van zorgmijders. Ze willen wel hulp maar dan wel dé juiste hulp. Kortom: het vraagt tact en een lange adem van de professional om dit vertrouwen te winnen. ‘En dan is het nog de kunst om dat vertrouwen niet te beschamen.’

Maar het zorgsysteem is merkwaardig geregeld, stelt Mulder. ‘Wanneer een ambulant team er eindelijk in slaagt om een relatie op te bouwen en de cliënt weet te motiveren, dan wordt hij of zij vervolgens overgedragen aan een andere organisatie.’

Processen

Maar motivatie en vertrouwen zijn niet zo eenvoudig ‘aan te zetten’. ‘De cliënt of patiënt die net zijn hele verhaal heeft gedaan, wil helemaal niet worden overgedragen. Vertrouwen en motivatie zijn continue processen die te maken hebben met de relaties tussen mensen, die kun je niet instrumenteel aanvliegen.’

Dat weten professionals in de praktijk volgens Mulder maar al te goed. Hij ziet dat zij zich vaak in allerlei bochten wringen om te doen wat nodig is. ‘Ze lopen de gaten van het beleid en het systeem dicht en laten hun cliënten niet zomaar los.’

Heilige huisjes

Vaak lopen ze hierbij tegen ‘de heilige huisjes’ in het systeem aan, zegt hij. ‘Denk aan tijdafspraken in het team, of het eigen risico. Ook dat staat zorg in de weg. Zeker wanneer iemand niets wil. Er komt ongevraagd een hulpverlener aan de deur om zich met jou te bemoeien en dan moet je vervolgens het eigen risico gaan betalen?’

Er zijn meer obstakels die het vinden van de juiste hulp voor mensen met ernstige psychische problemen die zorg weigeren, in de weg staan. Het totale aantal wordt volgens Mulder rond de 20.000 mensen geschat. ‘Verzekeraars hebben natuurlijk een acceptatieplicht, maar voor instellingen is deze groep niet zo aantrekkelijk. Deze patiënten brengen veel kosten met zich mee, vaak spelen er ook andere problemen zoals verslaving, depressie, schulden. Dat zijn voor zorgverzekeraars niet de meest lucratieve patiënten.’ Door dit soort mechanismes in het systeem worden deze zorgmijders minder in zorg genomen of gehouden, waardoor ze weer uit beeld verdwijnen.

Daklozen

‘We zien het aantal daklozen in Nederland stijgen, dat zijn zeker niet allemaal mensen met psychiatrische problemen, maar ze zitten er wel tussen. We horen ook van de maatschappelijke opvang dat deze groep groeit.’

Waar de oplossing ligt? ‘De afstand tussen hulpverleners in de praktijk en professionals op financierings- en beleidsniveau wreekt zich voortdurend. Deze disbalans vereist een paar systeemaanpassingen, maar die staan dan weer haaks op de wens om de kosten per patiënt zo laag mogelijk te houden.’

Toch moet er volgens Mulder veel meer oog zijn voor de andere maatschappelijke kosten die deze zorgmijders – denk aan dakloosheid – met zich mee brengen. ‘En dit gesprek moet dus voortdurend op allerlei niveaus worden gevoerd. Maar het begint allemaal met vertrouwen tussen professionals en die client. Dat vertrouwen is kostbaar.’