De kloof tussen burgers en politiek wordt steeds groter en ook de verhouding tussen professionals en overheid is niet altijd optimaal. Dat heeft ook Jet Bussemaker ervaren. Ze barstte van de idealen toen ze de politiek in ging. Maar het bleek lastig om die idealen ook daadwerkelijk tot uitvoer te brengen. Ook al zat ze, eerst als staatssecretaris en later als minister, wél op posities die dat mogelijk hadden kunnen maken. In haar boek Ministerie van Verbeelding blikt ze terug op die periode en trekt ze lessen voor de toekomst. Want het kan en moet anders.

Protocollen en richtlijnen

Een voorbeeld van wat anders zou kunnen en moeten, zijn volgens Bussemakers de hoeveelheden protocollen en regels. ‘De protocollen en richtlijnen die bedoeld waren als hulpmiddel, lijken steeds meer een doel op zich te worden waardoor we de mens achter de cliënt een beetje uit het oog verloren zijn. We moeten terug naar de vraag: waar deden we dit voor? Niet omdat patiënten, burgers en cliënten de protocollen van de overheid moeten volgen, maar omdat we goede zorg willen bieden.’

Preventie

Om die goede zorg ook daadwerkelijk te kunnen leveren, moet er volgens Bussemaker een noodzakelijke verschuiving plaatsvinden van veel uitgaven aan curatieve zorg, die ook automatisch vergoed wordt, naar investeren in preventie. ‘En dan bedoel ik niet alleen gezond eten en leefstijl, maar vooral investeren in sociale factoren om te voorkomen dat mensen ziek worden. En daar is Nederland niet goed in. Terwijl we wel goed zijn in die hoog curatieve zorg en een toegankelijk stelsel van zorgverzekeringen. Maar als je naar het geheel kijkt van goede zorg, zijn dat slechts een paar onderdelen. Goede zorg is voor mij ook het bieden van kwaliteit van leven aan bijvoorbeeld mensen met een beperking of mensen in verpleeghuizen. Zorgen dat mensen die dat nodig hebben een gegarandeerde dagbesteding hebben. Zorgen dat we mensen stimuleren om deel te blijven nemen aan de samenleving en veerkrachtig te zijn. Nu duwen we, dankzij het sterke zelfredzaamheidscriterium, mensen soms als een centrifuge de samenleving uit.’

Moedige professionals

De nadruk op preventie is er al jaren. Er wordt bijvoorbeeld hard gewerkt aan het eerder signaleren van schulden. Moeten we toch concluderen dat die nadruk op preventie er nog niet voldoende is? ‘Ik zie zeker ook mooie initiatieven zoals de Schuldenlabs waarin zorgverzekeraars bereid zijn te investeren in schulden omdat ze weten dat daar de oorzaak van andere problemen ligt’, erkent Bussemaker. ‘Maar toch blijft echt preventief werken lastig. In mijn periode als minister heb ik gemerkt dat veel initiatieven niet van de grond komen omdat gedacht wordt dat het niet mag van bijvoorbeeld het ministerie, de NZa of de inspectie. Daar moeten we doorheen zodat we niet uitgaan van wat er mag volgens de regelingen, maar van wat er in dit geval nodig is. Dat vraagt om moedige bestuurders en professionals die zeggen “ik ben een beetje burgerlijk ongehoorzaam, omdat het misschien volgens wet- en regelgeving of protocollen ongewenst is, maar als ik dit gezin of deze persoon nu in de steek laat, zorg ik niet goed voor hem of haar, dan wordt hij of zij door die centrifuge naar de buitenkant van de samenleving gedrukt”. Kortom, we hebben bestuurders en professionals nodig die niet alleen maar binnen de lijntjes kleuren en precies doen, vaak zelfs nog strenger, wat de regels voorschrijven, maar echt terug gaan naar de bedoeling. Zich blijven afvragen: waar doen we dit voor?’

Van de gebaande paden

Dat klinkt mooi, maar werkt dat in de praktijk wel? Want als professionals daadwerkelijk buiten de regels om of tegen de regels in gaan, kan dat ook gevolgen voor henzelf hebben. Bussemaker: ‘Dat is ook heel lastig. Daarom moeten professionals wel beschermd worden door hun leidinggevenden. Maar ik heb ook vaak gezien dat professionals wel bij mij klaagden of aangaven dat ze meer ruimte wilden, maar dat niet binnen hun organisatie aangaven omdat ze dachten dat er toch niets zou veranderen. Willen we het echt anders gaan doen, en dat moet kunnen want we hebben in Nederland goed opgeleide professionals, financiële middelen en kennis, dan moeten we wel van de gebaande paden durven afwijken.’

Klein beginnen

Bussemaker: ‘Om het huidige systeem echt te veranderen, en ik denk dat dat nodig is, moeten we met elkaar aanvaarden dat er ook risico’s aan verbonden zijn. Als we maar willen blijven sturen op zekerheid, risicovermijding en handhaafbaarheid, komen we er niet. We moeten dat durven loslaten. Dat vraagt wat van politiek, bestuurders, professionals en burgers. En dat hoeft niet meteen heel groots. Begin klein, bij je eigen organisatie. Wat kan er anders en beter? Hoe gaan we terug naar de bedoeling? Als we allemaal klein beginnen, maken we met elkaar een mooie, grote, beweging.’