Waarom wordt er geaarzeld om over seks te praten met lvb-jongeren?

‘Mensen vinden dat lastig bij deze groep. Ouders zijn bezorgd, zeggen “is mijn kind daar wel aan toe” en zijn bang om slapende honden wakker te maken. Op school vinden leerkrachten de biologieles voldoende. Soms is er een eenmalig project, maar daar houdt het mee op. En professionele begeleiders verschuilen zich vaak achter het excuus “er is geen hulpvraag”. Of ze vinden het een lastig onderwerp en vragen zich hardop af: wie zijn wij om te zeggen wat jongeren wel of niet mogen doen. Kortom, vanuit angst en voorzichtigheid wordt er vaak niet of te kort over seksualiteit gesproken.’

Wat kan er misgaan als je dit niet oppakt?

‘Als deze doelgroep onvoldoende goede informatie krijgt van buitenaf, moeten ze het zelf oplossen. De lichamelijke ontwikkeling en gevoelens van deze jongeren zijn niet anders dan van anderen. Ze halen hun informatie van vrienden, internet, sociale media, televisie, films. Ze nemen wat ze daar zien voor waar aan. Deze doelgroep kan wat zij ziet in allerlei media veelal niet vertalen naar de realiteit. Ze zien daar seksualiteit in een soort roze licht getoond, seks is vuurwerk in films. Als het dan in de werkelijkheid anders is, gaan ze aan zichzelf twijfelen. Doe ik het wel goed? Al die verkeerde informatie vergroot het risico van ongewenst seksueel gedrag bij meiden en jongens. Een meisje heeft bijvoorbeeld tegen haar zin seks, omdat haar vriendje zegt dat dit hoort bij verkering. Later realiseert ze zich pas dat het niet gewenst was.’

Hoe ernstig kan dit zijn?

‘De tolerantie rond ongewenst seksueel gedrag is tegenwoordig lager dan vroeger. Dat vergroot het risico dat een lvb-jongere in de problemen komt, zowel in de rol van slachtoffer, maar ook als dader in een zedendelict. Het gebeurt in zo’n geval niet uit lust, maar door een kennistekort en onbeholpenheid. Deze meisjes en jongens zijn ook een makkelijke prooi voor loverboys. In Noord-Oost Gelderland hebben we op jaarbasis vijftig meldingen van loverboy-slachtoffers en zestig tot zeventig procent betreft lvb-jongeren. Ze zijn naïever en weten minder goed wat wel en niet hoort binnen een relatie. Is slaan normaal binnen een relatie? Of dat je vriendje je een hoer noemt? En wat doe je als dit gebeurt? Ze hebben ook meer moeite om de ander te lezen. Een lvb-jongere gelooft de mooie woorden van een loverboy en vindt het moeilijk om een relatie te beëindigen. Tijdens gesprekken over seksualiteit kun je hen leren om nee te zeggen. Een loverboy neemt niet zomaar genoegen met “nee”, daarom moeten ze met behulp van scripts leren wat te doen als je dit gebeurt.’

Wanneer moet je met dit gesprek beginnen?

‘Eigenlijk vanaf de geboorte. In het hele leven speelt seksualiteit een rol. Op tweejarige leeftijd ziet een kind al dat papa een piemel en mama borsten heeft en vanaf groep een krijgen ze interesse in anderen en worden ze soms al verliefd. Bereid kinderen voor op lichamelijke veranderingen. Leer hen over masturbatie en de hygiëne daaromheen. Of: hoe raak je mensen in je omgeving aan. Waarom zit een vijftienjarige met Down Syndroom nog bij een familielid op schoot? Dat doet een andere vijftienjarigen toch ook niet? Door niet open te praten met kinderen en jongeren met een beperking maak je hen kwetsbaar.’

Wat is de beste manier om hen te trainen?

‘Maak het niet ingewikkelder dan het is. Normaliseer. Maak het onderwerp van jongs af aan spelenderwijs bespreekbaar. Voor mensen met een beperking werkt het om te visualiseren en te oefenen. Dus met plaatjes, spelletjes en rollenspellen. Tijdens een gesprek krijg je vooral sociaal wenselijke antwoorden. Lvb-jongeren moeten het ervaren en oefenen.’

Hoe kaart je seksualiteit aan als professional?

‘Geef als instelling heel helder in je uitingen aan dat seksualiteit en intimiteit belangrijke onderwerpen zijn, dan is dat duidelijk voor ouders. Tijdens de intake vraag je niet alleen naar de financiële situatie of het netwerk van de jongere, maar ook meteen: heb je al ervaring met seksualiteit en intimiteit. Daar begint het gesprek. Lvb-jongeren zijn over het algemeen best open over dit onderwerp, hebben minder schaamtegevoel, maar een jongere kan ook aangeven dat hij het daar niet over wil hebben. Dat is een vorm van weerbaarheid, prima dus. Dan praat je er later over op een geschikter moment. Er zijn tientallen momenten op een dag waarop seksualiteit ter sprake kan komen. Momenten waarop je op een lichte manier gedragsinstructies kunt geven. Als een jongere terugkomt van een weekend en vertelt dat hij of zij verliefd is geworden, dan kun je daar als groep aan de keukentafel een leuk gesprek over hebben. Je respecteert natuurlijk wel hun privacy. Je vraagt aan tafel niet hoe ze seks hebben met hun vriendje. Dat hoeft niet iedereen te weten, dan kan tijdens een ander gesprek.’

Zijn zwangerschappen en SOA’s een extra risico bij lvb-jongeren?

‘Als ze geen informatie krijgen wel. Je moet zo vroeg mogelijk praten over onderwerpen als voorbehoedsmiddelen en kinderwens en wat de mogelijkheden zijn. Niet vanuit angst, maar omdat dit belangrijk is. Leer hen over veilige seks met condooms. Oefen hoe je die gebruikt en zorg dat er op de locatie condooms voorradig zijn. Meisjes zijn vaak bang dat ze dik worden van de prikpil, geef hen goede informatie. Wees ook eerlijk. Als een lvb-jongere praat over zelf een baby krijgen, zeg dan niet: “later, als je een lange tijd verkering hebt”. Wijs er dan eerlijk op dat dit in sommige situaties geen goed idee is, omdat de jongere bijvoorbeeld zelf ondersteuning nodig heeft en dat voor een baby zorgen te veel kan zijn.’

Ben je als professional wel geschikt voor gesprekken over seksualiteit?

‘Maak het niet te ingewikkeld en te spannend en wees als professional niet bang om fouten te maken. Jongeren zijn bezig met seksualiteit en intimiteit, dus praat over hoe je je lijf verzorgt, over vrijen met jezelf en een ander, over vriendschap. Houd het luchtig, gebruik humor. Als een onderwerp te lastig is of als de situatie te ernstig is, schakel dan een specialistische trainer of consulent in. Uit oudere onderzoeken blijkt dat vijftig tot zestig procent van de mensen met een verstandelijke beperking slachtoffer is van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Mogelijk liggen deze cijfers nog hoger. Er is op dit moment geen reden om aan te nemen dat deze cijfers veel lager liggen; zeker met de intrede van social media zien we meer grensoverschrijdend gedrag. Het onderwerp is echt te belangrijk om te laten liggen.’