VoorZorg is een programma voor jonge vrouwen die zwanger zijn van hun eerste kind en te maken hebben met een opeenstapeling van problemen. Zij krijgen, specialistische, verpleegkundige ondersteuning bij hun zwangerschap en bij de verzorging en opvoeding van hun kind, totdat het twee jaar oud is. Het gaat vaak om vrouwen zonder partner die leven in armoede, te maken hebben met druggebruik, laagopgeleid zijn, een licht verstandelijk beperking hebben of zelf in hun jeugd schade hebben opgelopen. De interventie VoorZorg is sinds 2003 in Nederland (vanuit de VS) en staat sinds 2015 in de database als erkend effectieve interventie. Speciaal opgeleide VoorZorg-verpleegkundigen gaan gemiddeld twee keer per maand op bezoek. Uit onderzoek blijkt dat VoorZorg helpt om kindermishandeling tegen te gaan. Bij de controlegroep van moeders die géén VoorZorg kregen, had 19 procent later een melding bij Veilig Thuis. Bij moeders die wel ondersteuning met VoorZorg kregen, was dat 11 procent.

Een op de tien moeders in het VoorZorg-programma wordt ook bij Veilig Thuis gemeld, dat is nog wel veel.

‘De ouders zitten met een opeenstapeling van problemen, in zeer moeilijke situaties. Collega’s vragen wel eens: “Hoe durf je het aan om met deze gezinnen te werken?”. De kans op kindermishandeling is groot. Maar als je niets doet, weet je vrijwel zeker dat het fout gaat. Het alternatief kan zijn dat opvoedingsonmacht dwingt het kind uit huis te plaatsen. Daar hebben het kind noch de ouders iets aan. Ik denk dat we als samenleving de morele plicht hebben om de baby en het gezin een kans te geven op een goed leven. Je kunt dan zeggen: “zo’n vrouw mag niet zwanger worden”. Maar ze is zwanger, en de moeders willen altijd het beste voor hun kind. De zwangerschap en de geboorte zijn het moment om deze moeders in moeilijke situaties te bereiken en te helpen. Het VoorZorg-programma is heel intensief. Ouders laten de VoorZorg-verpleegkundige wel twee jaar lang in hun huis en in hun leven toe.’

Wanneer werkt VoorZorg niet?

‘Als de cognitieve handicap van de moeder zo groot is dat ze niet leerbaar is. De begeleiding komt vaak neer op vóórdoen, huiswerk geven en nog een keer doen. Dat geldt voor luiers verschonen, maar ook voor spelen met het kind en structuur in huis. Je geeft deze moeders niet een theorieboekje “Hoe voed ik mijn kind op” mee. De ondersteuning wordt lastig als er een gevoel van dwang of drang is bij moeder. Ze moet zelf gemotiveerd zijn. Het heeft niet veel zin om te dreigen met een melding bij Veilig Thuis als ze niet mee wil werken. In deze begeleiding is de persoonlijke relatie en het vertrouwen tussen moeder en VoorZorg-verpleegkundige doorslaggevend. Het is belangrijk dat je je richt op wat moeder wél kan. Bijvoorbeeld: je kunt willen dat de zwangere vrouw stopt met roken, maar het is vaak al een hele stap om minder te roken. Daar kun je de vrouw al positief in stimuleren.’

Wat moet een professional in huis hebben om jonge moeders in zulke moeilijke omstandigheden te begeleiden?

‘Menselijkheid, betrokkenheid, warmte, professionaliteit. De VoorZorg-verpleegkundige komt regelmatig ook negatief gedrag tegen van moeders, daar moet je mee om kunnen gaan. De hulpverleners worden aanvullend geschoold. VoorZorg beslist nooit of een baby uit huis geplaatst      moet worden. Als je denkt dat het niet goed gaat met het kind, deel je als professional – ver vóór het fout gaat – je zorgen in de eerste plaats met je cliënt. En in de tweede plaats deel je je zorgen met andere professionals. Ook als je een melding bij Veilig Thuis moet doen, praat je eerst met moeder en je maakt duidelijk waarom je een melding wil doen.’

Hoe vaak moet een VoorZorg-verpleegkundige een melding doen bij Veilig Thuis vanwege kindermishandeling?

‘Helaas werkt ons ICT-systeem niet mee met dit soort cijfers. Het is dus niet bekend. Wel bekend is dat iets meer dan 1 procent van de geboortes per jaar VoorZorg krijgt. Dat verschilt wel per gemeente. In Bloemendaal is dat percentage anders dan in Amsterdam Zuidoost.’

Wat gebeurt er na twee jaar, als het VoorZorg-programma eindigt?

‘Wij hopen dat de vrouwen de tijd hebben gehad om hun leven op orde te krijgen, om een baan te vinden en om de financiën op een rij te hebben. Onze schatting is dat de helft van de vrouwen op eigen kracht na twee jaar verder kan. We zijn bezig een vervolg te ontwikkelen na twee jaar: VoorZorg-Verder. Tot nu geven wij na twee jaar de zorg over aan de jeugdgezondheidszorg en andere betrokken professionals. Dat is altijd een warme overdracht, want het is belangrijk dat professionals weten wat de afspraken zijn met de cliënt. Verder willen we het sociale steunsysteem rondom de baby en moeder versterken waar dat kan. We zijn ook bezig met VoorZorg 2, voor begeleiding van moeders tijdens de zwangerschap vanaf 28 weken in gezinnen waar al kinderen zijn. Het is cruciaal dat we tijdig beginnen met de begeleiding van moeders. Om baby’s en hun ouders in moeilijke omstandigheden een goede start te geven.’