‘We zien nog geen toename van het aantal suïcides, maar we verwachten dat wel.’ Renske Gilissen is hoofd onderzoek van 113 zelfmoordpreventie. Jaarlijks voeren haar collega’s 90 000 gesprekken. Ze noemt de situatie nu ‘aanhoudend druk’ en verwacht dat het aantal gesprekken dit jaar veel hoger zal zijn. Voor veel van de huidige telefoontjes en chats bij 113 is corona wel de aanleiding. ‘We merken dat mensen nu meer tijd hebben om te piekeren. Het ontbreek hen aan afleiding. We horen ook veel eenzaamheid en angst voor het virus.’

Risicofactoren

De groei aan zelfmoorden die Gilissen voorziet, is onder meer gebaseerd op de wrange les van de economische crisis in 2008. Suïcides stijgen na de crisis zelf. ‘In 2013 waren er 500 meer zelfmoorden dan in 2007.’ Ze wijst op de risicofactoren: ‘Financiële problemen, sociaal isolement, werkloosheid. Dat gaat nu allemaal toenemen.’

Mannen

Gilissen benadrukt dat in principe iedereen door een plotselinge, negatieve verandering van levensomstandigheden over zelfmoord kan gaan nadenken. ‘De grootste risicogroep zijn wel mannen van middelbare leeftijd, tussen de 30 en 65 jaar. Meestal van Nederlandse herkomst. Onder niet-westerse groepen komt suïcide minder voor.’ Ze vertelt dat zelfmoord nooit één oorzaak heeft. ‘Het is niet: ik verlies mijn baan en dus ga ik over zelfmoord nadenken. Er spelen altijd nog andere factoren. Maar één aspect, zoals baanverlies, kan wel de druppel zijn. Statusverlies en bedreiging van identiteit spelen een belangrijke rol.’

Hetzelfde

‘Suïcides komen veel voor onder eenzame mensen. Mensen die al het gevoel hadden nergens bij te horen, zoals weduwes en weduwnaars. Mensen die zich tot last voelen van anderen, weinig om handen hebben, hun leven als zinloos ervaren. Gevoeligheid voor drank en drugs dragen ook bij.’

Iedereen anders

‘Maar’, stelt Gilissen, ‘niet één suïcide is hetzelfde. Binnen een groep is iedere persoon toch weer anders. Als je je te veel laat leiden door categorieën, mis je de mensen bij wie je het niet verwacht en bij wie het toch gebeurt. Zelfmoord is heel moeilijk te voorspellen.’ Een plotselinge verandering van gedrag of stemming is een mogelijke indicator. ‘Iemand die ineens heel somber is of juist heel vrolijk omdat hij het besluit genomen heeft.’

Veilig

Renske Gilissen pleit ervoor om gedachten aan zelfmoord expliciet te maken. ‘Begin met te vragen hoe het gaat. En als iemand dan zegt “mwoah, niet zo” en jij maakt je zorgen, vraag dan of diegene aan de dood denkt, of diegene er over denkt een einde te maken aan zijn of haar leven.’ Vervolgens is het bovenal belangrijk om te checken hoe ‘veilig’ de situatie is. ‘Daar moet je beginnen; heeft iemand bijvoorbeeld al een plan? Wanneer dan?’

Oplossing

Mensen hebben volgens Gillissen de neiging een oplossing te willen bieden in gesprekken over suïcide. Bijvoorbeeld door te zeggen dat het morgen wellicht beter gaat of door de situatie te relativeren. ‘Maar als de oplossing makkelijk was, had diegene het zelf wel bedacht. De dood lijkt voor hen de enige oplossing. Dat laat al zien hoe moeilijk ze het hebben.’

Naasten

Het isolement van mensen met zelfmoordgedachten moet doorbroken worden. Gilissen: ‘Betrek de naasten, doe dat altijd. De situatie is te zwaar voor iemand alleen. Voor de persoon zelf, maar ook voor jou als degene die betrokken is geraakt. Deel het met anderen. Privacy moet hier geen belemmering zijn. Juist het verbreden van de steun kan helpen.’ Gilissen onderstreept in dat verband het belang van een goede overdracht. ‘Kijk als professional of jouw cliënt echt goed bij de volgende hulpverlener is aan gekomen. Check dat bij beiden en houd zo lang de relatie in stand.’

Saamhorigheid

‘Suïcidepreventie is uiteindelijk iets van ons allemaal’, meent Gilissen. ‘De buurman of buurvrouw kan ook de belangrijke vragen stellen. We kunnen allemaal contact houden met een belletje of een mailtje of een gesprekje buiten. Uit studies is bekend dat na sommige natuurrampen het aantal suïcides juist minder is. We denken dat saamhorigheid daar een belangrijke rol in speelt. Dat kan in deze crisis ook zo zijn.’

113 zelfmoordpreventie biedt een gratis online training voor professionals en burgers. ’Vraag maar’ is via deze link te vinden.