Hoe onmisbaar vrijwilligers zijn, vaak als onzichtbare kracht, mag nog veel vaker benoemd worden, vindt Krista van Mourik van Movisie. Realiseren we ons bijvoorbeeld wel voldoende hoe belangrijk vrijwilligers zijn voor de faciliteiten in dorpen? Bij grote personeelstekorten en bezuinigingen zorgen vaak vrijwilligers ervoor dat buurtbussen blijven rijden. Zoals dankzij vrijwillige inzet ook bibliotheken openblijven. Schuldhulpmaatjes zijn vaak vrijwilligers, en met de focus op langer thuis wonen wordt ook steeds meer gevraagd van actief burgerschap.

Dossier

Daarom is het dus heel belangrijk te begrijpen wat werkt bij het stimuleren van vrijwillige inzet en actief burgerschap. Onderzoeker Van Mourik bekeek met diverse Movisie-collega’s tientallen wetenschappelijke bronnen daarover. De verzamelde kennis brachten ze onder in het dossier ‘Wat werkt bij het stimuleren van vrijwillige inzet en actief burgerschap’. Naast een grotere publicatie is er ook een infographic die de belangrijkste feiten overzichtelijk maakt.

Vrijwilligerswerk voldoet aan basisbehoeften

Een van de conclusies: dat vrijwilligerswerk gelukkig maakt is ook met onderzoek te staven. Ook zijn vrijwilligers vaak gezonder. Er is geen causaal verband aan te tonen, schrijven Van Mourik en haar collega’s. ‘Het kan dus ook zo zijn dat mensen die gezonder of gelukkiger zijn zich eerder vrijwillig inzetten of daar beter toe in staat zijn.’ Maar: vrijwilligerswerk voldoet wel aan drie basisbehoeften die mensen volgens de self-determination theory van Edward L. Deci en Richard M. Ryan hebben.

Volgens deze theorie heeft ieder mens drie basisbehoeften:

1. samen met anderen iets voor elkaar krijgen dat ertoe doet (relatedness),
2. zich ontwikkelen (competence)
3. eigen beslissingen kunnen nemen (autonomy).

‘De mogelijkheden van vrijwillige inzet en actief burgerschap sluiten aan op deze basisbehoeften en kunnen bijdragen aan het geluk en welbevinden van een persoon’, aldus Van Mourik en haar mede-onderzoekers.

Welke vormen van vrijwilligerswerk doen Nederlanders?

De groep niet-vrijwilligers in Nederland is groot, maar toch doet 39% van de Nederlanders minimaal één keer per jaar een vorm van vrijwilligerswerk. Dan gaat het bijvoorbeeld over:

• bestuurlijke en coördinerende taken
• kantoorwerk of administratie
• informatie of advies geven
• mensen bezoeken of gezelschap houden en sociale activiteiten organiseren
• klussen en onderhoud
• training of scholing

En er zijn dus diverse mensen die op dit moment geen vrijwilligerswerk doen, en ook niet daarvoor gevraagd zijn, maar die dit wel zouden willen. Om hen daadwerkelijk als vrijwilliger of actieve burger te kunnen begroeten, en om huidige vrijwilligers te behouden, blijken drie factoren cruciaal. Het gaat over kunnen (capaciteit), willen (motivatie) en mogen (je uitgenodigd en welkom voelen).

Hoe versterk je vaardigheden en zelfvertrouwen?

Bij de factor ‘kunnen’ gaat het er bijvoorbeeld om aan te sluiten bij de vaardigheden en wensen van vrijwilligers, legt van Mourik uit. ‘Hoe kun je vaardigheden versterken en het zelfvertrouwen vergroten, is dan een cruciale vraag. Een van de antwoorden is niet enkel kijken naar wat je als organisatie nodig hebt, maar naar wat jij kunt bieden om mensen te laten opbloeien. Als je iemand de gelegenheid geeft om kopjes koffie te zetten voor bezoekers, geeft dat misschien wel zo’n boost aan het zelfvertrouwen dat diegene over een x aantal maanden zich op veel meer manieren kan inzetten.’

Voorkeuren

De factor ‘willen’ gaat over passie, voorkeuren, eigen waarden, een eventuele beloning, ruimte voor autonomie. Waar een vrijwilliger van hogere leeftijd het misschien prima vindt om jarenlang elke maand hetzelfde werk te doen, heeft een jongere misschien een hele andere voorkeur. ‘Jongeren overtuig je misschien wel eerder als je ze de mogelijkheid geeft een afgesproken aantal maanden zich in te spannen voor een project. En misschien wel helemaal als dat project raakt aan duurzaamheid’, suggereert Van Mourik.

Laat zien dat de deur open staat

Dat iemand zich welkom voelt is natuurlijk ook een belangrijk voorwaarde voor vrijwillige inzet en actief burgerschap. Hoe word je uitgenodigd, is dat met een hele zakelijke mail of lukt het de organisatie mensen persoonlijk aan te spreken, en misschien wel via mensen die de potentiële vrijwilliger al kent? De factor mogen gaat ook over inclusiviteit en diversiteit. Laat zien dat de deuren open staan voor nieuwe vrijwilligers, in alle soorten en maten, is een belangrijke aanbeveling uit het Movisie-dossier.

Inspiratie voor werving: vrijwilligers van Amnesty International

Een voorbeeld van hoe je mensen verleidt om vrijwilliger te worden, is de website van Amnesty International. Deze start met: ‘1 minuut of tien minuten, een uur of een dag. Zo simpel is actievoeren voor Amnesty. Je kiest zelf wanneer en hoe vaak. Alleen of samen met anderen.’ Vervolgens worden er verschillende opties gegeven. Zo kan iemand aan de slag als gastdocent, als flexvrijwilliger bij een festival, als collectant of als bestuurder. Maar mensen worden ook aangemoedigd om zelf iets te organiseren, zoals een filmavond, een debat of een pubquiz. Amnesty spreekt zo meerdere doelgroepen aan vanuit de grondgedachte dat iedereen iets te bieden heeft. ‘Als vrijwilliger werk je samen met Amnesty-medewerkers op het kantoor of andere vrijwilligers in het land om activisten te ondersteunen. We zijn op zoek naar mensen met passie en toewijding, met verschillende vaardigheden. Kijk wat het beste bij jou past.’