‘Het ergste was de onzekerheid, wekenlang, nadat hij door de politie uit huis was gehaald. Ik wist niet wat er met hem was gebeurd. Elke dag belde ik de politie, maar die kon niks zeggen. Pas na twee weken kreeg ik te horen waarvoor hij was opgepakt. Ik wist meteen dat hij het voor ons had gedaan.’
Petra, 31 jaar, zit met baby Kevin tussen de verhuisdozen. Ze gaat terug naar haar geboortestreek. Haar vriend, veroordeeld tot drie jaar voor een overval, komt bij hen wonen als hij in september – met enkelband – thuiskomt. Een nieuwe start, weg uit twee jaar worstelen om een zelfstandig leven op te bouwen. Weg uit de wijk waar ze werd behandeld alsof ze zelf een delict had gepleegd. ‘Plotseling komt de politie bij je binnenvallen. Daar sta je dan: alleen, zonder geld, zonder hulp. En ik had psychische klachten. Maar je moet door, de kinderen hebben zorg nodig. Dat was de redding, anders was ik in bed gaan liggen en er niet meer uitgekomen.’

In de boeien
Petra kreeg hulp van Geerdien de Jong, die in de gevangenis contact had met Sander. Hij had Geerdien verzocht contact op te nemen met Petra, omdat hij vreesde dat zij het zonder hem niet zou redden. Geerdien de Jong is – op vrijwillige basis – nazorgpastor van stichting De Instap. Ze zorgt voor geestelijke en praktische ondersteuning voor mensen in detentie en voor hun naasten. Zo kwam ze meer dan eens in contact met partners van gedetineerden. Hun problemen waren niet van de lucht. De Jong besloot een lotgenotengroep voor hen op te zetten.

Van de ene op de andere dag zat Petra alleen thuis met een baby van negen maanden en een 8-jarig kind van haar partner en zijn ex-vrouw. ‘De politie kwam aan de deur en nam Sander in de boeien mee. Geen uitleg, geen verklaring, niks. Ik heb twee weken lang niets gehoord. Elke dag belde ik de politie, maar ze konden niets zeggen, hangende het onderzoek. Ik durfde niet naar buiten.’

Nadat Sander was veroordeeld en in de gevangenis terechtkwam, vroeg hij nazorgpastor Geerdien de Jong contact op te nemen met Petra. Geerdien begeleidt al twee jaar een lotgenotengroep van partners van gedetineerden. ‘Toen ik begon als nazorgpastor, kwam ik eigenlijk bij toeval in contact met enkele vrouwen. Ik zag hun problemen. Hun mannen zijn meestal van de ene op de andere dag weg, zij blijven achter en moeten alles zelf regelen. Dan is er nog die onzekerheid wat er met hem gebeurd. Het gemis en de confrontatie met zaken waar je geen weet van hebt. Bovendien blijf je ook zitten met een gevoel door je partner beduveld te zijn.’

Nieuwe start
Geerdien de Jong is, behalve nazorgpastor voor gedetineerden, ook coördinator van het maatjesproject van Exodus Nederland  Dat is een particuliere organisatie – van vrijwilligers – op religieuze basis, die nazorg verleent aan ex-gevangenen die in de maatschappij terugkeren. De Jong is na haar werkzame leven bij een facilitaire dienst een hbo-opleiding theologie gaan volgen bij het opleidingsinstituut Vrijzinnig Religieus Pastoraat te Bilthoven. ‘Ik was eigenlijk altijd al geïnteresseerd in hoe het leven in detentie wordt geleefd. Als kind stond ik in Leeuwarden voor de gevangenis en vroeg mij af hoe mensen het hier zo lang konden uithouden.’
Het geloof speelt voor De Jong geen andere rol dan dat het voor haar een vertrekpunt is: ‘Ik ben er voor de gevangene en zijn relaties, ik heb geen vooroordelen. We proberen samen een weg te vinden om een nieuwe start te maken.’ Geloofsvragen komen volgens Geerdien de Jong zelden aan de orde buiten de gevangenismuren: ‘De vragen van ex-
gedetineerden komen meestal neer op praktische zaken: “heb je een huis voor me, kun je een uitkering regelen?”.’

Niet in de haak
Belangrijke steun voor Petra was iemand te hebben die kon helpen bij praktische zaken als het aanvragen van een uitkering en het saneren van schulden. ‘Ik vond in Geerdien ook een gesprekspartner die mij kon vertellen hoe het daarbinnen, in detentie, is. Als Sander mij belde en iets vertelde over wat hij meemaakte, dan kon ik me daar geen enkele voorstelling van maken. Geerdien kon vertellen over het leven in de gevangenis en weet bovendien wat ik hier “buiten” moest doorstaan. Daarin vind je elkaar.’
In de wijk werd Petra al snel gemeden door bewoners. ‘Je bent besmet. Je vriend heeft een delict gepleegd, dan ben je zelf ook niet in de haak.’ De meeste vrienden heeft ze verloren. Ook familieleden haakten af. Sander is ze altijd blijven steunen. Nooit heeft ze gedacht om bij hem weg te gaan. ‘Ik wist dat hij het voor ons had gedaan. Ik kon het goed begrijpen. Wij zaten op dat moment verschrikkelijk in de financiële problemen. Gas en elektriciteit waren afgesloten, we konden niet eens douchen. Sander heeft zich laten verleiden om snel aan geld te komen, maar dat heeft hij niet gedaan voor een nieuwe auto.’
Volgens Geerdien de Jong blijven de meeste vrouwen trouw aan hun man. ‘Het is vaak de vader van hun kind. Ze houden van hem, willen hun man niet missen. Ze staan er ineens alleen voor en krijgen een stempel opgedrukt. Daar komen nog de schok en emoties van de gevangenneming bij. Dat gaat vaak met aardig wat geweld gepaard.’

Lotgenoten
In detentie worden gedetineerden begeleid. Bijvoorbeeld via de maatschappelijke dienst of door de geestelijke verzorging van Justitie. Voor partners of relaties van gedetineerden is er niets, bemerkte Geerdien de Jong. ‘Je kunt naar maatschappelijk werk, maar veel vrouwen zoeken in eerste instantie houvast bij hun familie. Vrienden en kennissen haken vaak af.’ Geerdien begon twee jaar geleden met een lotgenotengroep. Daarnaast begeleidt ze vrouwen individueel. Inmiddels is de lotgenotengroep leeg. ‘De vrouwen hebben hun situatie verwerkt en gaan verder, of weten binnen hun sociaal netwerk iets te vinden. Niettemin houdt Geerdien de lotgenotengroep voor relaties van gedetineerden open, elke eerste dinsdag van de maand. ‘Er gaat wel degelijk veel pijn en onzekerheid schuil achter die zorgende vrouwen.’

Petra heeft inmiddels besloten haar leven elders opnieuw op te bouwen. Sander komt in september thuis, met enkelband – een vorm van ‘open detentie’ om de gedetineerde alvast te laten wennen aan de maatschappij. Petra verheugt zich op zijn thuiskomt, maar is ook realistisch: ‘Hij is veranderd, en ik ook. Ik ben juist heel zelfstandig geworden. We gáán ervoor. We zullen zien hoe het uitpakt.’

Dit artikel staat in Zorg + Welzijn Magazine nummer 9, september 2009.