Hanan (23) kwam vijfenhalf jaar geleden met haar

ouders vanuit Marokko naar Nederland. Haar ouders melden haar bij de

vreemdelingenpolitie aan op hun naam. Volgens de wet moesten zij minstens een

jaar in Nederland verblijven om in aanmerking te komen voor een

verblijfsvergunning. Maar al na zes maanden gingen haar ouders weer terug naar

het vaderland en lieten Hanan in Nederland bij haar broer achter. Door de

terugkeer van haar ouders verloor Hanan haar recht op een verblijfsvergunning en

een uitkering. Zij moest opnieuw worden aangemeld bij de vreemdelingenpolitie

voor een zelfstandige vergunning. Voordat zij daar de kans voor kreeg, begon

haar broer haar te mishandelen. Hanan kwam in een crisiscentrum terecht, en werd

doorverwezen naar het opvanghuis voor islamitische vrouwen Saadet, een van de

acht huizen van Vrouwenopvang Rotterdam. Daar verblijft ze al bijna een jaar. Ze

is opnieuw aangemeld bij de vreemdelingenpolitie. Voorlopig kan ze niets anders

doen dan de beslissing over haar nieuwe vergunning afwachten.

Jaarlijks kloppen bij Saadet drie tot vier mishandelde meiden en vrouwen

zonder verblijfsvergunning aan. In totaal is er ruimte voor twintig vrouwen en

kinderen. Volgens het jaarverslag van 2000 van Vrouwenopvang Rotterdam (VR)

bleek 76 procent van alle vrouwen die hulp kwam zoeken te zijn mishandeld.

Daarvan heeft zestien procent geen zelfstandige verblijfstitel.

‘Wij kiezen ervoor deze vrouwen toch altijd op te vangen,’ vertelt

coördinator Selma Cürebal van Saadet. ‘Mocht het opvanghuis vol zitten, dan

zorgen wij ervoor dat die vrouwen naar één van onze andere opvanghuizen

terechtkunnen. ‘We weten dat ze meestal meer dan een jaar bij ons blijven, maar

wat moeten we anders? Het is onmenselijk om iemand in de kou te laten staan. De

vrouwen komen hier met blauwe plekken binnen. Ze zijn niet bekend met de

Koppelingswet. Wanneer we hen bij het intakegesprek vertellen dat ze een nieuwe

verblijfsvergunning moeten aanvragen en geen recht hebben op een uitkering, zijn

ze vaak gechoqueerd.’

Afhankelijk

Volgens de regels van het vreemdelingenrecht moet een vrouw drie jaar

zijn getrouwd om in aanmerking te komen voor een zelfstandige verblijfsstatus.

Tot die tijd is zij volledig afhankelijk van haar man. Wanneer zij haar man

verlaat vanwege mishandeling vervalt haar verblijfsvergunning. Zij dient dan een

vergunning aan te vragen voor voortgezet verblijf. Deze vrouwen zonder

verblijfsvergunning worden uitgesloten van inkomen, sociale verzekeringen en

ziektekostenverzekering.

‘Het kan jaren duren voordat de uitkering wordt toegekend,’ zegt

Cürebal. ‘Wij betalen samen met VR alles voor die vrouwen. Alsof deze vrouwen

nog niet genoeg problemen hebben, moeten ze zich ook nog zorgen maken over hun

inkomsten. Dat leidt vaak tot psychische problemen.’ De vrouwen hebben dan ook

drie keer in de week een gesprek met een hulpverlener. De hulpverleners praten

met hen over hun toestand en geven ze gelegenheid om hun hart te luchten. ‘Ze

vragen zich constant af of ze in het opvanghuis moeten blijven of maar weer

terug moeten gaan naar degene die ze mishandelt,’ zegt Cürebal. ‘Omdat de

mishandeling zo zwaar is, kiezen ze toch voor een verblijf in de opvang en

wachten de aanvraag voor een verblijfsvergunning hier af.’

Teruggaan naar het vaderland is voor velen geen optie. Een gescheiden vrouw

heeft daar helemaal geen toekomstvooruitzichten. Want vaak is het in het land

van herkomst een schande wanneer een vrouw haar man heeft verlaten. Ze loopt het

risico in haar eigen land opnieuw te worden bedreigd. Haar ouders zullen haar

niet steunen en de familie van de man gaat zich er ook mee bemoeien. Ook al is

de man de schuldige, het is de vrouw die er op wordt aangekeken. Zo ook in

Hanans situatie. ‘Mijn ouders willen geen contact meer met mij hebben omdat zij

vinden dat ik bij mijn broer moest blijven. Ze hebben zelfs de telefoon laten

afsluiten.’ Voorlopig rest Hanan niets anders dan wachten tot er een besluit van

de vreemdelingenpolitie ligt. Dat valt haar zwaar. ‘Ik wil zo graag iets doen

met mijn leven. Ik wil heel graag naar school, want ik heb hier nog nooit een

les kunnen volgen.’

Hanan is een van de vele vrouwen die jarenlang in onzekerheid moeten

leven. Dit brengt niet alleen spanning met zich mee voor de vrouwen, maar ook

voor de medewerkers in de opvanghuizen. ‘Wij voelen ons compleet machteloos,’

zegt Cürebal. ‘Wij doen wat wij kunnen door een advocaat te regelen en de vrouw

een aangifte tegen de man in te laten dienen. Maar wij kunnen haar helaas geen

verblijfsvergunning geven.’

Rode cijfers

Sinds de invoering van de Koppelingswet geven gemeenten geen geld meer

aan opvanghuizen die vrouwen als Hanan onderdak bieden. Voor de wet in werking

trad, maakten gemeenten nog wel uitzonderingen. ‘Gemeenten hadden toen nog een

apart geldpotje voor de meest schrijnende gevallen,’ zegt Els van Blokland,

advocate gespecialiseerd in het vreemdelingenrecht en personen- en familierecht.

Omdat de vrouwen zelf geen inkomsten hebben, betaalt het opvanghuis nu alles.

Elke vrouw krijgt per week f 11,30 aan zak- en kleedgeld. Vrouwenopvang

Rotterdam geeft de vrouwen dagelijks f 3,70 aan voedingsgeld. Ook betaalt het

extra kosten voor een bezoek aan de huisarts, schoenen, winterkleding of

schoolgeld voor de kinderen. Met als gevolg dat organisaties als Vrouwenopvang

Rotterdam in de rode cijfers terechtkomen. Waarnemend directeur Roswitha van

Plateringen van Vrouwenopvang Rotterdam: ‘De gemeente Rotterdam subsidieert ons

met iets meer dan 4,5 miljoen euro per jaar. Dit is voor de opvanghuizen, het

intakebureau en nog andere projecten zoals de opvang voor tienermoeders. Maar de

kraan is dicht voor vrouwen die met de Koppelingswet te maken hebben. De 4,5

miljoen dekt onze stijgende kosten, grotendeels vanwege de vrouwen die op een

zelfstandige verblijfsvergunning wachten, niet.’

Beschermen

Inmiddels weigeren sommige opvanghuizen vrouwen zonder een zelfstandige

verblijfsvergunning. Bij Vrouwenopvang Utrecht geldt die regel sinds enige tijd.

Daarbij komt dat de opvang van vrouwen zonder verblijfsvergunning een dermate

grote papierwinkel met zich meebrengt, dat de hulpverlening aan andere cliënten

erdoor dreigt onder te sneeuwen. Cürebal vindt dit echter geen reden om de

poorten voor deze vrouwen te sluiten. ‘Financiële redenen en bijvoorbeeld een

tekort aan plaatsen moeten geen excuus zijn om vrouwen te weigeren. Wanneer dit

wel gebeurt, ligt het probleem bij de overheid. Die moet meer plaatsen creëren

of ervoor zorgen dat er aparte opvang komt voor deze groep. De opvanghuizen

moeten deze vrouwen rust en veiligheid geven. Iedere mishandelde vrouw heeft

recht om op een goede manier te worden begeleid in de tijd die ze in een

opvanghuis doorbrengt.’ Advocate Van Blokland deelt deze mening. ‘In principe

heeft de opvang de taak om vrouwen op te vangen die met geweld te maken hebben.

Zij moeten er zijn voor de eerste noodhulp. Die verplichting is ook vastgelegd

in het vrouwenverdrag van de Verenigde Naties.’

De gedachte achter de Koppelingswet is om misbruik van uitkeringen door

mensen zonder verblijfsvergunning te voorkomen. Cürebal: ‘Er is waarschijnlijk

wel een aantal mensen die misbruik maakt van het recht op een uitkering, maar

daar moet je niet een hele groep vrouwen op afrekenen. Er moet per persoon

worden gekeken.

De vrouwen die naar ons toe komen, zitten hier niet zomaar. Vooral

allochtone vrouwen hebben het moeilijk. Zij moeten hun besluit om hun man te

verlaten dubbel overwegen, omdat zij nergens op terug kunnen vallen. Zij moeten

de zekerheid hebben dat ze bescherming krijgen van een opvanghuis. Het is

onmenselijk om iemand jarenlang in de opvang te laten zitten. De Koppelingswet

moet gewoon worden afgeschaft.’ Volgens Blokland valt het allemaal wel mee met

het gebruik van de uitkeringen door illegalen. ‘Er zijn maar weinig uitkeringen

gestopt door de Koppelingswet.’

*Om redenen van privacy is de naam Hanan gefingeerd/Elvira

Grabus