Compassie tonen is misschien niet het eerste waar je aan denkt als je over jeugdcriminaliteit leest. Steekpartijen, soms zelfs dodelijk zoals in Scheveningen, gewelddadige conflicten in de wereld van drillrap, buurtruzies…moeten criminele jongeren niet vooral harder worden aangepakt?

Gevoel voor realiteit gemist

Zo’n uitgangspunt mist gevoel voor de realiteit van de hedendaagse straatjongere, zegt De Jong. ‘Vaak speelt er van alles mee in zijn of haar leven: schulden, verslavingsproblematiek, groepsdruk van “foute vrienden”. Een straatjongere voelt zich al snel een outcast van de samenleving. Waar hij zich wél begrepen voelt is bij lotgenoten, bij zijn vriendengroep, op social media. Daar is hij van betekenis, en net zoals wij allemaal wil een straatjongere ook belangrijk kunnen zijn voor anderen.’

Hoge recidivecijfers

De methodieken die bijvoorbeeld sociaal werkers inzetten om jongeren uit die ‘fuik’ te halen waarin geweld blijft bestaan zijn natuurlijk nodig, net als bijvoorbeeld intensieve samenwerking tussen organisaties. Maar dat dit niet voldoende is blijkt uit de schrikbarend hoge recidivecijfers van jonge veelplegers, zegt De Jong.

‘Meer inclusiviteit nodig’

Hij pleit daarom voor een meer inclusieve samenleving, waarin iedereen het gevoel heeft erbij te horen. Dat betekent niet dat we criminele jongeren als slachtoffers moeten zien waarmee we medelijden moeten hebben. Het betekent wel dat de simpele boodschap van ‘gedraag je en wees dankbaar dat we je tolereren’ níét werkt, benadrukt De Jong. ‘Straal je naar een jongere die geweld gebruikt uit dat geweld nooit een oplossing is, ben je die jongere waarschijnlijk al kwijt. Want in zijn thuissituatie is geweld misschien de enige oplossing die hij kent voor veiligheid of een ander belang.’

Naar de mond praten

Bovendien heeft zo’n jongen waarschijnlijk vrienden die juist trots op hem zijn als hij geweld gebruikt. ‘Als jij het dan houdt bij “geweld kan echt niet” voelt zo’n jongen meteen dat jij hem niet begrijpt’, zegt De Jong. ‘Het gevolg: de jongen gaat jou en misschien ook je directe collega’s naar de mond praten, in de hoop zo snel mogelijk van het gesprek af te zijn, en er verandert niets aan zijn gedrag.’

Hoe communiceer je dan wel met criminele jongeren? Verdiep je allereerst in hun leven, adviseert De Jong. ‘Dat doe je niet volgens een standaard vragenformulier, en hoe het wel kan is ook nog niet helemaal uitgekristalliseerd. Al zijn de uitgangspunten van de presentietheorie daarbij wel helpend. Maar het zit vooral in oprechte nieuwsgierigheid, en af en toe ook iets van jezelf weggeven: wat maak jij mee in je leven? Leer te levelen met anderen.’

Hand niet overspelen

Daarbij is het dan wel cruciaal dat je niet je hand overspeelt, zegt De Jong. ‘Ga vooral niet doen alsof je een straatjongere helemaal begrijpt.’ Anders zou je de fout kunnen maken die de criminoloog een keer zelf maakte toen hij probeerde te levelen met jongeren.

Blunder

De Jong deed in de Haarlemse wijk Schalkwijk onderzoek onder Marokkaanse jongeren van een jaar of 16 die niet op goede voet stonden met de politie. Zij kregen activiteiten aangeboden zoals de stormbaan doen en zelf aanhoudingen verrichten. De Jong deed onderzoek naar de effecten daarvan. ‘Tijdens het eten probeerde ik te levelen. Ik vertelde over mijn eigen thuissituatie, in Nijmegen met vooral gestudeerde familieleden, en blijkbaar liet ik doorschemeren dat het voor mij best spannend was om met hun hooggespannen verwachtingen om te gaan.’

Daarin ging hij zo ver dat de begeleider van die jongeren op een gegeven moment op ironische wijze zei: “Ja Jan Dirk, jíj hebt het zwaar gehad.” ‘Ik kon wel door de grond zakken. Mijn ervaringen zijn zo plat gesteld natuurlijk totaal onvergelijkbaar met het soort pijn van die jongeren.’

Finesses

Van zulke fouten leer je overigens wel heel veel als het gaat om de finesses van levelen, zegt De Jong. Zelf zo’n ervaring meemaken zou iedere sociaal werker op weg helpen. Om het belang te voelen van het loslaten van eigen aannames, waarvan je je vaak zelf onvoldoende bewust bent.’

Sensitief werken

Lang niet alle jongeren zullen je echter vertellen dat je niet sensitief werkt, zegt De Jong. ‘De meesten denken echt: “Ik kom straks bij hulpverlener nummer zoveel, ik weet inmiddels precies wat ik moet zeggen om zo snel mogelijk van gesprek af te zijn en ga dan weer verder met mijn leven.” Je komt pas verder als de jongere juist bij jou terug wilt komen als hij het voor zijn gevoel verpest heeft. Dat hij zich schaamt omdat hij voelt dat jij veel in hem investeert en hoopt dat je die verbinding met hem blijft zoeken.’

Oordelen loslaten

Het is namelijk een illusie te denken dat deze jongeren niet meer in de fout gaan, zegt De Jong. ‘Maar je kunt wel wisselgeld opbouwen. Daarmee bedoel ik: ze het gevoel te geven dat je beyond call of duty gaat. Pas dan kun je werken aan duurzame gedragsverandering. Probeer je daarom ook te verdiepen in je eigen aannames, met je ouders, vrienden, familieleden. Hoe denk je zelf over jongeren die geweld gebruiken en waar komen die gedachten vandaan? Als je je bewuster bent van je eigen grondhouding en begrijpt hoe je deze kunt aanpassen, wordt oordelen loslaten eenvoudiger.’