In de laatste scène als de scheiding allang een feit is, proberen de acteurs Hannah van Lunteren en Jacob Derwig samen een planning te maken wie wanneer de kinderen heeft. Hij is in therapie. Haar nieuwe relatie is tijdelijk gestopt. Herinneringen komen boven. Hij mist ons. Zij mist ons ook. Ze geven elkaar veel ruimte. Beiden hebben blijkbaar wat doorgemaakt. Want daarvoor, zes jaar na hun huwelijk, probeerden Hannah en Jacob elkaar verbaal nog af te maken. In aanwezigheid van de kinderen. Hij vroeg zich af waarom zij een functioneringsgesprek moesten voeren op haar werk, als ze sowieso niet functioneerde. Zij wendde zich na een handgemeen tot hun zoontje. ‘Bram, Bram, zie je dat je vader mij aanviel en mij begon te slaan?’ En tegen Jacob: ‘Je gaat steeds meer op je vader lijken. Ook zo’n VVD-er.’

25 kinderen

Op het moment dat deze scènes zich afspelen in de Rabozaal van het Internationaal Theater Amsterdam (voormalige stadsschouwburg) krijgen 25 kinderen in Nederland te horen dat hun ouders gaan scheiden, zegt André Rouvoet. Als voorzitter van het Platform Scheiden zonder Schade dat het gelijknamige programma in opdracht van de ministeries van Justitie en Veiligheid en VWS en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten uitvoert, is hij betrokken bij de voorstelling. Hij leidt het programma in en doet het slotwoord.

Hemelhoge verwachtingen en beloftes

Jaarlijks maken zo’n 70.000 kinderen mee dat hun ouders uit elkaar gaan. Bij 7.200 scheidingen gaat het om vechtscheidingen die veel schade aanrichten bij zowel kinderen als ouders. Datgene dat stellen elkaar moeten beloven bij een huwelijk, vindt Rouvoet dan ook nogal wat. ‘Zelfs voor een gereformeerde jongen als ik. Zulke hemelhoge verwachtingen vragen om teleurstelling.’ Hij doelt onder meer op de openingsscene waar acteur en schrijver van de theaterscènes Gijs Scholten van Aschat als katholieke priester het huwelijk van Hannah en Jacob voltrekt.

Wel de liefde

Initiatiefnemer van de voorstelling Saskia van Basten Batenburg, zelf twee keer gescheiden, kreeg van haar dochter de vraag voorgelegd of ze nog in de liefde geloofde. ‘Wel in de liefde, maar amper in huwelijken’, was haar antwoord. Van Basten Batenburg zag om zich heen ‘steeds meer stellen ogenschijnlijk impulsief de stekker uit hun relatie trekken, zonder stil te staan bij de consequenties’. Terwijl toch veertig procent van de kinderen van gescheiden ouders daar later nog steeds last van heeft. Voor haar als verontruste burger en voormalig actrice dé trigger om er een voorstelling over te maken. Al eerder maakte ze soortgelijke voorstellingen over maatschappelijk onderwerpen als de zorg en pensioenen. Het concept noemt ze Voorstelling van Zaken.

Scènes uit een huwelijk

De scènes uit het huwelijk van Hannah en Jacob spelen zich af tussen gesprekken die journalist Phaedra Werkhoven voert met twee jongeren van gescheiden ouders en veertien deskundigen. Allen actief op gebied van scheidingen, zoals therapeuten, hulpverleners binnen de jeugdzorg en kinderbescherming, schrijvers, journalisten, wetenschappers en juristen.

Geef geluk niet uit handen

Waar begin je eigenlijk aan als je trouwt? Wat moet je doen als het misgaat? Wat zijn oplossingen? Vereist scheiden maatwerk? Volgens Marsha Pinedo is een huwelijk net een zebrapad: ‘Veertig procent komt niet aan de overkant.’ Wat klopt er niet aan dit systeem, vraagt zij zich af. ‘De meeste mensen denken dat hun partner hen gelukkig maakt, maar je moet zelf zorgen dat je gelukkig bent. Anders geef je je geluk uit handen.’ Met Villa Pinedo heeft ze een veilige plek gecreëerd voor kinderen van gescheiden ouders. Hier zijn 225 vrijwilligers actief. Allen hebben hun ervaringen met de scheiding van hun eigen ouders kunnen omzetten in iets positiefs en praten nu met de kinderen. Je verliest je partner als je hem bevriest tot een flat character, zegt socioloog Evelien Tonkens die al veertig jaar een relatie heeft. ‘De opmerking “Ik weet al wie je bent” is dodelijk. Belangrijk is om in de verschillende fases van je relatie steeds weer opnieuw te beginnen met elkaar.’

Zoek een hulpverlener

Scheiden gaat vaak over pijn en emotie. Daar kun je meestal geen juridische oplossing voor geven, merkt rechter Kind en Jeugd Frank Oelmeijer. ‘Zowel als systeem als individu moet je bij een scheiding zo snel mogelijk een hulpverlener zoeken. Kijk samen wat er werkelijk aan de hand is en wat je nog over hebt om een nieuwe verbinding aan te gaan met elkaar. Al is het maar voor de kinderen. Want ieder kind heeft een geboorterecht: twee ouders en daarvan mag het blijven houden. Worden ze daarin gedwarsboomd, dan kunnen ze te maken krijgen met loyaliteitskeuzes die weer kunnen leiden tot innerlijke loyaliteitsconflicten.’ Ook gedragswetenschapper Harmke Bergenhenegouwen benadrukt hoe belangrijk het voor kinderen is dat zowel de band met hun vader als hun moeder zo goed mogelijk blijft na een scheiding. ‘Kijk als hulpverlener wat elk gezin nodig heeft om dit te bereiken. Onderzoek ook in individuele processen wat ouders zelf nodig hebben om hun vroegere pijnen kwijt te raken. Want gesprekken met het hele gezin werken vaak niet. Zeker niet bij vechtscheidingen.’

Zoek steun uit het netwerk

Goede hulp bieden aan ouders die gaan scheiden en hun kinderen is vaak erg ingewikkeld, zegt klinisch psycholoog en relatie en gezinstherapeut Justine van Lawick. ‘Hulpverleners lopen de kans zelf gevangen te raken in de doorgaande strijd van ouders en de onmogelijkheden die dit met zich meebrengt. Hun pijn moet je erkennen. Vaak lukt het niet ze weer bij elkaar te brengen. Leer ze dan los te laten en goed te scheiden.’ Vooral kinderen en jongeren hebben steunfiguren uit het netwerk nodig bij en na een scheiding, benadrukt Van Lawick. ‘Want na een scheiding splitst het netwerk rondom de partners zich vaak. Voor kinderen is dat heel zwaar want zij zijn dan nog maar de enige brug tussen de ouders en deze netwerken. Bouw met hen weer nieuwe bruggen en vraag wie hen daarbij kan ondersteunen. Dat weten ze zelf heel goed in zulke situaties.’

Grijp ouders in hun nekvel

Dolores en Patrick, twee jongeren van gescheiden ouders, beamen dit belang voor kinderen. Dolores, die de ruzies van haar ouders als een soort achtergrond muziek ervoer: ‘Toen mijn ouders uit elkaar gingen, kreeg mijn vader veel steun van zijn familie en vrienden, maar ik niet.’ Beide jongeren adviseren ouders niet kwaad te spreken over elkaar en kinderen niet lastig te vallen met eigen problemen en emoties. Dolores had veel aan haar psycholoog die ook met haar ouders sprak en soms met haar én haar vader of haar moeder. Mensen in het netwerk moeten ouders bij hun nekvel kunnen grijpen en wijzen op het hogere belang. Dat van de kinderen, zegt hoogleraar pedagogiek Micha de Winter. ‘Het gaat ook om een morele kwestie: wat is een goede houding van ouders? Daarvoor zijn zij zelf verantwoordelijk. Als het huwelijk nog goed is, zouden alle ouders met een soort raad van wijzen uit hun netwerk moeten afspreken dat zij hen ondersteunen in slechtere tijden.’ Uit inspectieverslagen over gezinsdrama’s maakt De Winter op dat daar vaak wel een grote diversiteit aan hulpverleners bij betrokken is, maar dat zij amper met elkaar communiceren en samenwerken. Bovendien is er amper steun van familie. ‘Activeer ze als hulpverlener.’

Vergeef

De voorstelling geeft geen pasklare antwoorden waar hulpverleners direct mee aan de slag kunnen. Wel biedt het veel inzichten om een scheiding tot een goed einde te brengen. Eén belangrijk inzicht komt halverwege de voorstelling van Shakespeare kenner Gijs Scholten van Aschat: ‘Luister en kijk als ouders goed wat er is. Er is iets wat boven je eigen recht staat: de vergeving als een soort genade. Het daalt als een zachte regen uit de hemel en zegent hen die geven en ontvangen.’