In de zomer neemt eenzaamheid onder ouderen toe: familie en buren zijn op vakantie, eventuele hobbyclubs dicht. Bij de Luisterlijn kwamen alleen al in juni (2019) meer dan 35.000 telefoontjes binnen van ouderen die zich eenzaam voelen. Vaak bellen zij over iets anders, zoals de hitte of problemen met boodschappen doen, en blijkt bij doorvragen dat eenzaamheid eigenlijk de boosdoener is. ‘Zo belde er een vrouw uitgebreid over een dagje winkelen. Toen de vrijwilliger zich afvroeg wanneer het probleem op tafel zou komen, zei de dame dat ze alleen woonde. Als ze een leuke dag had gehad zoals nu, was er niemand om dat mee te delen. Dat is dus óók eenzaamheid’, zegt Bonnie van ’t Foort van de Luisterlijn.
Onderzoeksresultaten: Maatschappelijke betekenis en effect van de Luisterlijn
De maatschappelijke betekenis van de Luisterlijn is in essentie dat zij mensen bereikt die met hun zorgen, verdriet, mentaal of psychisch probleem niet of in onvoldoende mate terecht kunnen bij de formele zorgverlening en/of hun sociale omgeving, of hun omgeving daarmee niet willen belasten. Eenzaamheid speelt hierbij vaak een rol. De Luisterlijn vult daarin een maatschappelijke leemte.
Voor het overgrote deel van de gesprekspartners is de Luisterlijn (heel) belangrijk en waardevol. Minimaal 80 procent voelt zich na contact met de Luisterlijn beter (direct effect). Een eveneens grote meerderheid ervaart daarnaast belangrijke indirecte (min of meer blijvende) effecten in de vorm van vermindering van eenzaamheid en/of verbetering van hun mentale gezondheid (70 procent). Een grote groep ervaart ook gunstige effecten op hun fysieke gezondheid (45 procent) en hun relaties met de sociale omgeving (30 procent).
De Luisterlijn bereikt deze effecten doordat zij (a) altijd bereikbaar is (24/7) en (b) een methodiek inzet die aansluit bij de behoefte van de gesprekspartners: een luisterend oor zonder oordeel, menselijk medeleven, anonimiteit, vertrouwen, een goed gesprek en via reflectie en doorvragen mensen ondersteunend in hun situatie. Er wordt daarbij niet gewerkt volgens protocollen en gesprekken zijn alleen wanneer nodig oplossingsgericht. Het gaat om een eenmalig contact, waarin op dat moment wordt gekeken wat nodig is.
Het werk levert de vrijwilligers zelf ook veel voldoening en gunstige effecten op hun welzijn.
Goed doorvragen
Aan de getrainde vrijwilligers is het dus om goed door te vragen. Vragen die helpen om te horen of er sprake is van eenzaamheid, zijn bijvoorbeeld: ‘Het klinkt alsof u iets mist. Hoor ik dat goed?’, of: ‘Hoe voelt u zich op deze momenten die u nu schetst?’ Vervolgens vragen de vrijwilligers door naar hoe de beller het eenzame gevoel ervaart: is het sociale eenzaamheid doordat familie op vakantie is, of is het emotionele eenzaamheid door het missen van een intieme, hechte band met iemand?’
Gelijke hoogte
Vrijwilliger Kees uit Tilburg merkt dat echt luisteren en de beller nemen zoals hij is, vaak helpend is. ‘Als iemand in de put zit, ga ik niet vanaf bovenaan die put naar beneden roepen: je moet zus of je moet zo, ik gooi ook geen touw naar beneden. Ik ga naar beneden en ik ga naast ze zitten op gelijke hoogte, daar is de behoefte aan en op die manier voeren we het gesprek. Die aandacht, die erkenning van het er zijn, dat is waar mensen behoefte aan hebben. Alle mensen willen er zijn en erkend worden in hun bestaan. En dat gebeurt veel te weinig’, zegt hij. Dat is ook wat de Luisterlijn vaak terug krijgt aan feedback van bellers: ze voelen zich gehoord zonder oordeel door iemand die er echt even voor ze is. Ook het feit dat de Luisterlijn de hele nacht bereikbaar is, dus ook buiten kantoortijden van eigen zorgverleners, scoort hoge ogen bij ouderen.
Bijna echt
Een regelmatige beller van de Luisterlijn is een 87-jarige vrouw, die zich voorstelt als Niemand. ‘Want dat is zoals ik me voel. Niemand. Ik heb een beetje warmte en vertrouwen nodig, maar in mijn omgeving vind ik dat niet. Mijn man is overleden, mijn kinderen hebben het te druk en mijn buurvrouw wil ik hier niet mee belasten. Dus als ik echt wanhopig ben, bel ik de Luisterlijn. Ze zijn mijn redding. Ik leid aan complexe PTSS door wat ik in de oorlog heb meegemaakt. Daardoor heb ik last van vreselijke nachtmerries en paniekaanvallen die voelen alsof er een verstikkende klamboe over me heen ligt. Op zulke momenten ben ik wanhopig. Dat er dan iemand is die me gelooft, en dat er écht naar me geluisterd wordt, dat helpt me zo enorm. Soms zegt iemand van de Luisterlijn dat ze me op afstand een knuffel geven. Dat voelt dan bijna echt, heel fijn is dat.’
Luisterlijn
De Luisterlijn is in de jaren ’50 ontstaan. De Luisterlijn wordt bemand door 1500 vrijwilligers op 28 locaties in Nederland, en is dag en nacht bereikbaar voor anonieme bellers. Jaarlijks bellen er zo’n 280.000 mensen naar de telefonische hulplijn en komen er 25.000 gesprekken binnen via de chat en e-mail. De top drie van problemen waarmee mensen de Luisterlijn bellen is: eenzaamheid, depressie en relatieproblemen. Het Ministerie van VWS is in de zomer van 2019 een campagne gestart om ‘zomereenzaamheid’ onder ouderen voor het voetlicht te brengen.
*Dit artikel kon je al eerder op onze website lezen, maar is na het wetenschappelijke onderzoek voorzien van een update
